Μηνύματα καπνού

Tου Νικου Γ. Ξυδακη

Η νεανική εξέγερση του Δεκεμβρίου σφραγίζει τη χρονιά που κλείνει. Για την Ελλάδα, αυτό το ξέσπασμα οργής και βίας, με αφορμή τον φόνο του 15χρονου, είναι το Γεγονός της Χρονιάς, που σκεπάζει ακόμη και την επελαύνουσα ύφεση και την πλανητική αναθεώρηση οικονομικών και πολιτικών μοντέλων. Μοιραία, το τραγικό πρόσωπο του έφηβου Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου είναι το Πρόσωπο της Χρονιάς, εκφράζοντας τη βίαιη διακοπή της ελπίδας, το πλήγμα στη νιότη, σε μια χώρα υπογεννητικότητας, γερόντων και μεταναστών. Ο ακούσιος μάρτυρας αφήνει πίσω τον Μπαράκ Ομπάμα και την ελπίδα αλλαγής που εξέφρασε, αφήνει πίσω και τον ηγούμενο Εφραίμ, που εξέφρασε την απληστία και την αλαζονεία της Ελλάδας του real estate, των «αγνοούντων» και ανεύθυνων υπουργών, της γενικευμένης διαφθοράς και του κυνισμού. Υπό μία έννοια, ο Αλέξης είναι η ομπαμική ελπίδα, το υποσχόμενο Νέο, που δολοφονείται από τη διαφθορά και τον κυνισμό του Παλαιού, της παρακμιακής Ελλάδας.

Εκεί ακριβώς, στο οδυνηρό μεταίχμιο, στεκόμαστε τώρα. Πίσω μας σωρεύονται ερείπια και σκάνδαλα, αποκαΐδια παρακμής. Μπροστά μας ανοίγεται η έρημος του πραγματικού, στρωμένη με φτώχεια και δυσχέρεια. Κι εμείς, στο χείλος, στο δυσοίωνο πέρασμα, σαστισμένοι και απαράσκευοι.

Αναζητούμε αναλογίες των σημερινών Δεκεμβριανών, στην εγχώρια και τη διεθνή παράδοση. Ακούγονται ήδη τα Ιουλιανά του ’65, το Πολυτεχνείο του ’73, οι ελληνικές καταλήψεις του ’79-’80, ο γαλλικός Μάης του ’68, το ιταλικό «φθινόπωρο» του ’77. Ορθώς προστρέχουμε στο παρελθόν, για να βρούμε αναλογίες, αλλά χρειάζεται προσοχή στις αναγωγές, τις προβολές και τους αναπόφευκτους αναχρονισμούς. Καταρχάς, να διακρίνουμε τις βαθιές ποιοτικές διαφορές των σημερινών συμβάντων με τα συμβάντα του παρελθόντος. Οι διαφορές προέρχονται αφενός από το ριζικά νέο γεωπολιτικό περιβάλλον, όπως διαμορφώνεται μετά τα ορόσημα του ’89, της 9/11 και της πρόσφατης κατάρρευσης των οικονομιών. Το παγκοσμιοποημένο περιβάλλον κατοικείται από άλλα κοινωνικά υποκείμενα, άλλο πλήθος, και απαιτεί άλλη διάνοια για την προσέγγισή του.

Από το ’60 και το ’70 έως σήμερα έχει εν τω μεταξύ μετασχηματισθεί βαθιά η φύση της εργασίας και των επικοινωνιών, και συνακόλουθα η σχέση με την εργασία και τον χρόνο, μετασχηματίζονται δηλαδή οι σχέσεις με τα συμβάντα και με τον εαυτό. Η μεσογειακή γενιά των 700 ευρώ και η Generazione 1.000 δεν ορίζεται μόνο από την υλική μιζέρια του κατώτατου μισθού, αλλά και από το ριζικά νέο φαντασιακό· είναι η γενιά που μεγάλωσε ψηφιακά, με κινητή τηλεφωνία, διαρκή ταξίδια, κοσμοπολιτισμό αλλά και ρευστότητα και ανασφάλεια, ανάμεσα σε ερείπια παρελθόντος και διαψευσμένες υποσχέσεις μέλλοντος· είναι η γενιά του ρίσκου και της επισφάλειας· είναι το πολύμορφο, πολυσθενές «πρεκαριάτο» (precarious=επισφαλής), που παίρνει τη θέση του προλεταριάτου σε ένα τοπίο αποβιομηχάνισης, συγκεντροποίησης και καινοφανών υπηρεσιών.

Αυτό το πρεκαριάτο απλώνεται από τα σπλάχνα της νεόπτωχης μεσαίας τάξης των προαστίων έως τους ήδη αποκλεισμένους των εργατικών συνοικιών και των γκέτο· από τους διδακτορούχους τριαντάρηδες που υποβάλλουν CV και εισπράττουν συμπάθεια και 700 ευρώ, έως τα λαϊκά τέκνα κατεστραμμένων εργατών και μικροκαταστημαρχών που αφιονίζονται με γήπεδο και Στοίχημα, και ανταγωνίζονται στην αγορά εργασίας με μετανάστες μεροκάματου 30 ευρώ χωρίς ΙΚΑ. Κοινή ορίζουσα, οι κραυγές των πανκ και των χούλιγκαν απέναντι στον θατσερισμό: No future και Pretty vacant.

Αυτά τα υποκείμενα δεν υπήρχαν ούτε το ’65, όταν κυριαρχούσε ο εργατισμός και φούσκωνε μια άνοιξη που πνίγηκε από τη δικτατορία, ούτε το ’73 όταν οι ντεκλασέ φοιτητές συσπειρώθηκαν αυθόρμητα με αιτήματα πανεθνικά και θεμελιώδη: Ψωμί-Παιδεία-Ελευθερία.

Το ’68, από την άλλη, σημαδεύεται από την εξέγερση για τη χειραφέτηση του φαντασιακού, για την απόλυτη ελευθερία, όχι από υλική απόγνωση. Τέτοια ήταν και τα χαρακτηριστικά του ελληνικού αναρχοαυτόνομου μικροκινήματος του ’79, που ουσιαστικά έφερε καθυστερημένα το πνεύμα του ’68 στα πανεπιστήμια και εξουδετέρωσε ηθικά και πολιτικά την παραδοσιακή αριστερά και κυρίως το ΚΚΕ.

Οι μάχες για την ηγεμονία είναι ένα άλλο πεδίο διαφορισμού. Είπαμε για το ’79, όταν το ΚΚΕ απόλεσε την πολιτική και ιδεολογική ηγεμονία στη νεολαία· η ηγεμονία του ΚΚΕ έως τότε ήταν ηγεμονία ανθρώπων σφραγισμένων από την ήττα και τον σταλινισμό, σε τρανταχτή αναντιστοιχία με την ελληνική κοινωνία της μεταπολίτευσης, που έβλεπε ήδη τη μιζέρια του υπαρκτού σοσιαλισμού και ετοιμαζόταν να υποδεχτεί ως Μεσσία τον Ανδρέα Παπανδρέου, να συνεχίσει τον ανολοκλήρωτο κύκλο του ’65. Η σημερινή χιλιαστική, αγοραφοβική και αντιδραστική στάση του ΚΚΕ είναι φυσική συνέχεια του ’65, του ’73, του ’79: και τότε και τώρα βλέπει προβοκάτορες και πράκτορες, από τον σκυλευμένο Πέτρουλα έως τους προβοκάτορες του Πολυτεχνείου και των καταλήψεων ’79. Ωστόσο, το ισχνό κινηματικά ’79 διαγράφει αχνά ένα νέο στοιχείο: οι αναρχοαυτόνομοι καταστρέφουν μεν την ηγεμονία του ΚΚΕ, αλλά δεν διεκδικούν ούτε εγκαθιδρύουν τη δική τους ηγεμονία, ούτε καν ιδεολογική. Η πολιτική ηγεμονία κληροδοτείται στο αχανές ΠΑΣΟΚ, εκφραστή του αχανούς μικρομεσαίου πλήθους.

Τα Δεκεμβριανά ’08 έχουν αυτό το στοιχείο καταστροφής και μη εγκαθίδρυσης ηγεμονίας. Κανείς δεν τη διεκδικεί, κανείς δεν καθοδηγεί, δεν συντονίζει. Δεν υπάρχει κεντρική πολιτική έκφραση, δεν υπάρχουν καν τυπικά αιτήματα, πλην της λυσσαλέας και κάποτε εφευρετικής διαμαρτυρίας, της οργής, της απόγνωσης, της σύγκρουσης. Το πρεκαριάτο περνά από την εσωστρέφεια και τον μαρασμό στην άγρια αντίδραση, παρακάμπτει τα μήντια και τις διαμεσολαβήσεις, παρακάμπτει ακόμη και το Διαδίκτυο στις κρίσιμες στιγμές, και ανακαλύπτει τον δρόμο.

Αυτά τα φαινόμενα μετωπικής σύγκρουσης και συνολικής απόρριψης οποιουδήποτε διαλόγου και έλλογου μετασχηματισμού, εν τινι μέτρω προοικονομούνται στην Ιταλική Αυτονομία του ’77, η οποία όμως κατέληξε σε ένοπλους, σε άτυπο εμφύλιο, σε δεκάδες χιλιάδες φυλακισμένους, σε μια κοινωνική και ψυχική τραγωδία που άφησε βαθιές ουλές ακόμη και στη μεγάλη γειτονική μας χώρα.

Οι δικές μας αναγνώσεις του παρόντος οφείλουν να μας οδηγήσουν όχι σε επαναλήψεις, όχι σε τυφλή απόρριψη και κοινωνικό μαρασμό, αλλά σε κατανόηση του πραγματικού, με διαύγεια, θάρρος και συμπόνια. Μια μικρή χώρα μπορεί να στέλνει μηνύματα καπνού, αλλά δεν αντέχει να καεί.