Η Πελασγία Φθιώτιδας στην αρχαιότητα

Δοκιμιακή Μελέτη Νίκου Μπατσικανή

Η Πελασγία είναι κοινότητα και έδρα διαμερίσματος του Δήμου Στυλίδας, στην ανατολική Φθιώτιδα. Πριν την εφαρμογή του προγράμματος «Καλλικράτης» (2011) αλλά και παλαιότερα υπήρξε έδρα δήμου.
Η ιστορία της Πελασγίας χάνεται στα βάθη των αιώνων. Είναι τόσο παλιά, που τα όρια μεταξύ μύθου και πραγματικότητας, κάποιες φορές, δεν είναι ορατά, καθώς στην αρχαιότητα δεν υπήρχαν ιστορικοί, για να καταγράφουν τα διάφορα σημαντικά γεγονότα, και όλα όσα την αφορούν, κατά την προϊστορική περίοδο, γράφτηκαν πολλούς αιώνες αργότερα.
Στην τουρκοκρατία, η Πελασγία ονομαζόταν «Γαρδίκι» (σλαβικά = «πέρασμα») και «Γαρδίκιον Κρεμαστής Λαρίσης» μετά το έτος 1836, μέχρι και το 1926, επειδή έξω από τον οικισμό, ΒΑ αυτής, υπάρχει αρχαίο φρούριο, το οποίο σώζεται ακόμη και μοιάζει να «κρέμεται» στην πλαγιά, ενώ φέρει (ανά διαστήματα) πύργους, τρεις (3) πύλες και μία (1) πυλίδα εισόδου - εξόδου.
Στα 1927, το τότε Δημοτικό Συμβούλιο του Δήμου Γαρδικίου Κρεμαστής Λαρίσης, λαμβάνοντας υπόψη του την παλαιότερη ονομασία «Πελασγία», που ίσχυε μέχρι και τον 5ο αι. μ.Χ. [ Στέφανος, ο Βυζάντιος (Έλληνας συγγραφέας, 5ος - 6ος αι. μ.Χ.) «Εθνικά», 514.12 ], αποφάσισε η κωμόπολη να λάβει το όνομα «Πελασγία».
Ως σφραγίδα του Δήμου καθιερώθηκε η κεφαλή του Αχιλλέα, επειδή νομίσματα με τη μορφή του και της μητέρας του, Θέτιδας, είχαν ανεβρεθεί στην Κρεμαστή Λάρισα. Τα νομίσματα αυτά είχαν «κοπεί» μετά την αυτονομία που δόθηκε στην περιοχή, στα 302 - 286 π.Χ., από τον Δημήτριο Α΄, τον Πολιορκητή (337 - 283π.Χ.), επί μακεδονικής κτήσης, ως συνέχεια των κατακτήσεων του Φιλίππου Β΄ (382 - 336 π.Χ.), ενώ ακολούθησε και μεταγενέστερη «κοπή», το 197 π.Χ., από τους Αιτωλούς, συμμάχους των Ρωμαίων, όταν οι τελευταίοι κατέκτησαν την Ελλάδα.
Μετά από σχετική αναζήτηση, τα αρχαία νομίσματα που έχουν ανευρεθεί στην Κρεμαστή Λάρισα εντοπίστηκαν στο βιβλίο: «ΜΥΘΟΣ και ΝΟΜΙΣΜΑ» (2011), του Νομισματικού Μουσείου Αθηνών, όπου, στη σελίδα 183, αναφέρονται δύο (2) τέτοια νομίσματα και πρόκειται για τα ακόλουθα:
1.Α.Α. 378. Νόμισμα χάλκινο, διαμέτρου 18 χιλ. με τη μορφή του Αχιλλέα, που ανήκει στο Νομισματικό Μουσείο Αθηνών.
2.Α.Α. 379. Νόμισμα χάλκινο, διαμέτρου 17 χιλ., με τη Θέτιδα πάνω σε ιππόκαμπο, που ανήκει στη συλλογή της Τράπεζας ΑΛΦΑ. Πάνω σε αυτό είναι χαραγμένα τα γράμματα: ΑΧ-(ΙΛΛΕΥΣ) και «ΛΑΡΙ-(ΣΑ)».  
Τα αρχαία νομίσματα που έχουν ανευρεθεί στην Κρεμαστή Λάρισα ποικίλουν.  Τόσο τα νομίσματα με τις μορφές του Αχιλλέα και της Θέτιδας (η Θέτις, της Θέτιδος), που είχαν βρεθεί στην Κρεμαστή Λάρισα κι ανήκουν στις συλλογές του Νομισματικού Μουσείου Αθηνών και της ΑΛΦΑ Τράπεζας, όσο και το κάστρο αυτής, είναι του 4ου αι. π.Χ. Πώς, λοιπόν, το Κάστρο και η Κρεμαστή Λάρισα συνδέονται με τον Αχιλλέα, ο οποίος έζησε χίλια (1.000) χρόνια πριν;
Γιατί οι Μακεδόνες κατακτητές της Κρεμαστής Λάρισας έκτισαν μεγάλο κάστρο, σε αντικατάσταση του προηγούμενου, που είχε καταρρεύσει, κι «έκοψαν» νομίσματα με τις μορφές του Αχιλλέα και της Θέτιδας, «κοπή» η οποία επαναλήφθηκε και επί Αιτωλικής κυριαρχίας; Ποιός ο λόγος που τα γεγονότα αυτά έλαβαν χώρα μόνο στην Κρεμαστή Λάρισα και όχι σε κάποια από τις άλλες πόλεις του βασιλείου των: Πηλέα - Αχιλλέα - Νεοπτολέμου, που κατακτήθηκαν από τους Μακεδόνες;
Θεωρώ πως όλα αυτά συνέβησαν επειδή οι εν λόγω κατακτητές γνώριζαν ποια ήταν η πόλη των: Θέτιδας - Αχιλλέα και, με τις ενέργειές τους, τους τιμούσαν. Έτσι οδηγούμαι στο συμπέρασμα πως η Κρεμαστή Λάρισα αποτελεί τη «διάδοχο» ονομασία του Πελασγικού Άργους. Κρίνω, δηλαδή, ότι, μετά από αιώνες και ύστερα από την έλλειψη των Μυρμιδόνων βασιλέων, όταν οι Θεσσαλοί κατέκτησαν μέρος ή όλη την επικράτεια του Αχιλλέα, το επίθετο «Κρεμαστή Λάρισα» επικράτησε του ονόματος «Πελασγικό Άργος».  

Μελετώντας γραπτά του Έλληνα γεωγράφου, φιλοσόφου και ιστορικού Στράβωνα (ο Στράβων, του Στράβωνος, 63 π.Χ. - 23 μ.Χ.), για την περιοχή της Κρεμαστής Λάρισας Πελασγίας, βρίσκουμε την ακριβή τοποθεσία αυτής στο έργο του «Γεωγραφικά», Θ΄, 5.13, όπου ο συγγραφέας αναφέρει:
«Εἶθ᾽ ἑξῆς παραπλεύσαντι σταδίοις ἑκατὸν ὁ Ἐχῖνος ὑπέρκειται. Τῆς δ᾽ ἑξῆς παραλίας ἐν μεσογαίαι ἐστὶν ἡ Κρεμαστὴ Λάρισα εἴκοσι σταδίους αὐτῆς διέχουσα, ἡ δ᾽ αὐτὴ καὶ Πελασγία λεγομένη Λάρισα».
Μτφ.:Μετά από εκατό στάδια βρίσκεται ο Εχίνος (σ.σ. σημερινός Αχινός) και πιο πέρα, είκοσι (20) στάδια εσωτερικά της παραλίας, η Κρεμαστή Λάρισα, η οποία λέγεται και Πελασγία Λάρισα.
Ενώ, μετά, στην παράγραφο 14, αναφέρει:
«Kαὶ Ἅλος δὲ καὶ Λάρισα ἡ Κρεμαστὴ καὶ τὸ Δημήτριον ὑπ᾽ ἐκείνωι, πᾶσαι πρὸς ἕω τῆς Ὄθρυος».
Πράγματι, οι προαναφερθείσες πόλεις, μεταξύ των οποίων και η Κρεμαστή Λάρισα, ΒΑ της Πελασγίας, βρισκόντουσαν στα ανατολικά του βουνού Όθρη, εκεί όπου είναι και τα ερείπια αυτών στην εποχή μας.
 
Σημαντικές θεωρώ και τις περιγραφές του Γερμανού ελληνιστή φιλολόγου και περιηγητή Φρίντριχ Στάχλιν (Friedrich Stahlin, 1874 - 1936), στις οποίες παραθέτει και χάρτη της περιοχής, στο βιβλίο του «Das Hellenishe Thessalien» (Στουτγκάρδη, 1924), όπου, στις σελίδες 182 και 183, μεταξύ άλλων, γράφει:
«Ανάμεσα στη Σουβάλα (σ.σ. σημερινό Βαθύκοιλο) και στο Γαρδίκι (σ.σ. σημερινή Πελασγία) ανοίγεται η κοιλάδα της Κρεμαστής Λάρισας, η οποία, ακόμα σήμερα, έχει πολλά νερά και είναι φυτεμένη με αμπελώνες. Ανοίγεται σε έναν ημικυκλικό κόλπο, με επίπεδη ακτή. Η Κρεμαστή Λάρισα βρίσκεται στο όρος «Όθρη», 3,5 χιλ. από τη θάλασσα».
Οι περιγραφές αυτές και οι αποστάσεις του Friedrich Stahlin «φωτογραφίζουν» την περιοχή της σημερινής Πελασγίας, επακριβώς.
Στο ίδιο σημείο, ο Γερμανός περιηγητής κάνει αναφορά και στα νομίσματα με την μορφή του Αχιλλέα και της Θέτιδας, που έχουν ανευρεθεί στην Κρεμαστή Λάρισσα, επισημαίνοντας πως το γεγονός αυτό οδήγησε τους μελετητές του θέματος να θεωρούν την Κρεμαστή Λάρισα πατρίδα του Αχιλλέα και να αποκαλούν «Λαρισσαίους» τους κατοίκους της. Αυτή η κατάθεση ενισχύει, κατά τη γνώμη μου, και την άποψη της παρούσας μελέτης για το επίθετο «Λαρισσαίος» του Αχιλλέα, που συμπίπτει, βεβαίως, με τους αντίστοιχους χαρακτηρισμούς των: Βιργιλίου και Διοδώρου Σικελιώτου.
 
Αναφορά στην Κρεμαστή Λάρισα έχει κάνει και ο Γάλλος περιηγητής, λαογράφος, ακαδημαϊκός, διπλωμάτης και ιστοριογράφος Φρανσουά Πουκεβίλ (γαλλ.: François Pouqueville, 1770 - 1838), στο βιβλίο του «Ταξίδι στην Ελλάδα», τόμ. IV.

Το γεγονός πως η Κρεμαστή Λάρισα κατοικήθηκε μέχρι και τα βυζαντινά χρόνια φανερώνει μια συνέχεια, η οποία θεωρώ πως δεν είναι τυχαία, αλλά οφείλεται στη στρατηγική γεωγραφική θέση της και στους ενδόξους προγόνους της: Πηλέα, Θέτιδα, Αχιλλέα, Νεοπτόλεμο.
 
Μελετώντας θέματα που αφορούν τον Αχιλλέα, στην Ιλιάδα, ραψ. Β, στ. 681 - 685, βρίσκουμε τις πόλεις και τις περιοχές της επικράτειάς του, οι οποίες ήταν: το Πελασγικό Άργος, η Άλος, η Αλόπη, η Τρηχίνα ή Τραχίνα, η Φθία και η Ελλάδα. Τα μέρη αυτά αναφέρονται, από τον Όμηρο, στον κατάλογο των «ελληνικών» πλοίων (Nεών ή Nηών), που συμμετείχαν στον Τρωικό Πόλεμο:
«Νῦν αὖ τοὺς ὅσσοι τὸ Πελασγικὸν Ἄργος ἔναιον,
οἵ τ᾽ Ἄλον οἵ τ᾽ Ἀλόπην οἵ τε Τρηχῖνα νέμοντο,
οἵ τ᾽ εἶχον Φθίην ἠδ᾽ Ἑλλάδα καλλιγύναικα,
Μυρμιδόνες δὲ καλεῦντο καὶ Ἕλληνες καὶ Ἀχαιοί,
τῶν αὖ πεντήκοντα νεῶν ἦν ἀρχὸς Ἀχιλλεύς».
Μτφ.: Και τώρα, αυτοί που κατοικούσαν στο Πελασγικό Άργος, και αυτοί που ζούσαν στην Άλο και στην Αλόπη και στην Τρηχίνα, και όσοι κατείχαν τη Φθία και την ομορφογύναικα Ελλάδα (ή την Ελλάδα με τις όμορφες γυναίκες), που λέγονταν Μυρμιδόνες και Έλληνες και Αχαιοί, αυτοί είχαν πενήντα καράβια και αρχηγός τους ήταν ο Αχιλλέας.
Ο Όμηρος αναφέρει τα μέρη που ανήκαν στην επικράτεια του Αχιλλέα, αλλά δεν διευκρινίζει το πού βρισκόταν η κάθε μία από τις προ-αναφερθείσες πόλεις ή περιοχές ούτε τα ακριβή όρια του βασιλείου του.
Στοιχεία περί αυτού υπάρχουν στην Ομηρική Γεωγραφία, του καθηγητή και συγγραφέα Ευαγγέλου Κοφινιώτου, (1836 - 1916), (εκδόσεις «Ο Παλαμήδης», 1884, σελ. 33 – 34), όπου ο συγγραφέας καταθέτει πως τα προ-αναφερθέντα μέρη ήταν πόλεις οι οποίες εντοπίζονται:
Τεκμήριο 1ο : «Το Πελασγικό Άργος, ΒΑ της Πελασγίας Φθιώτιδας - η Άλος, κοντά στη Σούρπη Αλμυρού - η Αλόπη, έξω από τις Ράχες Στυλίδας - η Τρηχίνα ή Τραχίνα, πλησίον της Ηράκλειας Λαμίας - η Φθία, κοντά στον Σπερχειό ποταμό και η Ελλάδα, βορείως της Μελιταίας, πίσω από το βουνό Όθρη».

Επειδή μία μαρτυρία δεν είναι αρκετή, συνεχίστηκε η έρευνα εντοπισμού των πόλεων και βρέθηκαν επιπλέον στοιχεία που συνδέουν την Κρεμαστή Λάρισα με τον Αχιλλέα αλλά και με το Πελασγικό Άργος, και αυτά είναι τα ακόλουθα:
Τεκμήριο 2ο : Ο Άγγλος φιλόλογος, ιστορικός και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Cambridge, Hector Munro Chadwick (1870 - 1947), στο βιβλίο του “The Heroic Age” (1912), σελ. 280, σημ. 1, γράφει:
«Ως Πελασγικό Άργος είναι φυσικότερο να σκεφτόμαστε την Κρεμαστή Λάρισα, η οποία, κατά τον Στράβωνα («Γεωγραφικά», Θ΄, 5.13,19), ονομαζόταν και Πελασγία Λάρισα», ταυτίζοντας, έτσι, την Κρεμαστή Λάρισα με το Πελασγικό Άργος.

Τεκμήριο 3ο : Στην περίφημη Χάρτα του Έλληνα συγγραφέα, στοχαστή, επαναστάτη κι εθνομάρτυρα Ρήγα Φεραίου ή Βελεστινλή (1757 - 1798), που τυπώθηκε στα 1796 - 97, στη Βιέννη, δίπλα στην τοποθεσία «Κρεμαστή Λάρισα» αναγράφεται ο όρος «Πατρίς ΑΧΙΛΛΕΩΣ».
Το στοιχείο αυτό συνδέει την Κρεμαστή Λάρισα με τον Αχιλλέα, ενώ, από τις δηλώσεις του επιφανούς καθηγητή του Cambridge, Hector Munro Chadwick, το Πελασγικό Άργος ταυτίζεται με την Κρεμαστή Λάρισα, κι έτσι, το Πελασγικό Άργος συνδέεται και με τον Αχιλλέα.

Τεκμήριο 4ο : Στη Χάρτα απεικονίζονται και άλλα μέρη της τουρκοκρατούμενης, τότε, γύρω περιοχής, όπως: Ηράκλεια (σ.σ. αρχαία Τρηχίς ή Τραχίνα), Αλόπη, Άλος και η ΕΛΛΑΣ (ως σημαντικός τόπος: πόλη ή περιοχή), με κεφαλαία γράμματα, δεξιά του σημερινού Δομοκού, στα βόρεια της Μελιταίας και του βουνού Όθρη και όχι στη σημερινή Θεσσαλία, όπου την τοποθετούν ορισμένοι.
Παρατηρώντας και άλλες περιοχές στη Χάρτα του Ρήγα, διαπιστώνουμε πως οι περιοχές είναι γραμμένες με κεφαλαία, όπως η λέξη «ΕΛΛΑΣ», ενώ στις πόλεις μόνο το αρχικό γράμμα είναι με κεφαλαίο, π.χ. Ζητούνιον. Αυτό ενισχύει την άποψη πως η Ελλάδα ήταν περιοχή και όχι πόλη, χωρίς να αποκλείεται η ύπαρξη και ομώνυμου οικισμού στην περιοχή αυτή.

Τεκμήριο 5ο : Στα προηγούμενα στοιχεία προσθέτω και τις αναφορές του Ρωμαίου ποιητή Βιργιλίου (70 - 19 π.Χ.), στο εμβληματικό έργο του «Αινειάδα», που χαρακτηρίζουν τον Αχιλλέα «Λαρισσαίο»: «Quos neque Tydides, nec Larissaeus Achilles» («Αινειάδα», βιβλίο ΙΙ, στ. 197) και « […] et Tydides et Larissaeus Achilles» («Αινειάδα», βιβλίο ΧΙ, στ. 404).
Τα γραπτά του αποδεκτού, από τους Ομηριστές, ανά τον κόσμο, ως εγγυημένη πηγή πληροφοριών, Βιργιλίου, ενισχύουν τις απόψεις της παρούσας μελέτης, σχετικώς με την πόλη διαμονής του Αχιλλέα και πως αυτή ήταν η Κρεμαστή Λάρισα. Γιατί ο Βιργίλιος δεν χαρακτηρίζει τον Αχιλλέα «Αργο-πελασγό» ή «Αργο-πελασγικό», αλλά τον αποκαλεί «Λαρισαίο»; Διότι έτσι, Λάρισα, θεωρώ πως λεγόταν το Πελασγικό Άργος, στα χρόνια του Ρωμαίου ποιητή, όπως την αναφέρουν και οι σύγχρονοι του Βιργιλίου Έλληνες συγγραφείς: Στράβωνας και Διόδωρος Σικελιώτης.

Τεκμήριο 6ο : Ανεύρεση νομισμάτων με τις μορφές του Αχιλλέα και της Θέτιδας («κομμένα» από τους Μακεδόνες κατακτητές) στην Κρεμαστή Λάρισα και μόνο σε αυτή την πόλη, από τα μέρη της επικράτειας του Αχιλλέα.

Τεκμήριο 7ο : Ανεύρεση νομισμάτων με τις μορφές του Αχιλλέα και της Θέτιδας («κομμένα» από τους Αιτωλούς κατακτητές) στην Κρεμαστή Λάρισα και μόνο σε αυτή την πόλη, από τα μέρη της επικράτειας του Αχιλλέα.
Σχετικώς με τα νομίσματα της Κρεμαστής Λάρισας, θεωρώ πως αυτά κόπηκαν για να τιμηθούν οι απεικονιζόμενοι, επειδή εκεί ζούσαν και μετέπειτα λατρευόντουσαν.
Εξ όσων ερεύνησα, πουθενά αλλού στην επικράτεια των: Πηλέα - Αχιλλέα - Νεοπτολέμου δεν έχουν ανεβρεθεί τέτοια νομίσματα, γεγονός που καταδεικνύει, επίσης, ότι η πόλη αυτή απετέλεσε τη συνέχεια του Πελασγικού Άργους, τόπο διαμονής των βασιλέων και «έδρα» τους.

Τεκμήριο 8ο : Αίτημα των Αιτωλών να τους αποδοθεί η Κρεμαστή Λάρισα (μεταξύ και άλλων πόλεων) που κατέκτησαν οι σύμμαχοί τους, Ρωμαίοι, από τους Μακεδόνες, μετά τον Γ΄ Μακεδονικό Πόλεμο) - (Τίτος Λίβιος, «Ιστορία της Ρώμης», 32.33).
Το αίτημα αυτό, των Αιτωλών, κρίνω πως καταδεικνύει τη σπουδαιότητα της Κρεμαστής Λάρισας, μιας πόλης που θεωρείτο «ιερή», λόγω της θεάς και του ημίθεου που έζησαν εκεί, γεγονός που τους οδήγησε και στην «κοπή» νομισμάτων με τις ένδοξες, «ιερές» (για τους αρχαίους) μορφές, των: Θέτιδας - Αχιλλέα.

Τεκμήριο 9ο : Η άποψη πως η Κρεμαστή Λάρισα υπήρξε η πατρίδα του Αχιλλέα ενισχύεται και από το ότι, σε επίσημο έγγραφο του 1852, ο τότε Νομάρχης Φθιώτιδας και Φωκίδας, Ανδρέας Ζυγομαλάς (1803 - 1870) αναφέρει, μεταξύ άλλων:
«ΠΡΟΣ ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ
Ἐπισκεφθεὶς κατὰ τὴν ἐπιστροφήν μου ἐκ τοῦ χωρίου Γλύφας τὸ ἀρχαῖον κυκλωπικὸν φρούριον τῆς Κρεμαστῆς Λαρίσσης, ὅπερ κατὰ τὴν γνώμην τῶν ἀρχαίων ποιητῶν καὶ ἱστοριογράφων ἦτον ἕδρα τῆς ἐπικρατείας τοῦ Ἀχιλλέως, ἀνεκάλυψα μεταξὺ τῶν πεπτωκότων λίθων τοῦ ἀσύλου τοῦ φρουρίου, δράκοντα ἀπολιθωμένον, ἤτοι ὄφιν ἐκ τοῦ γένους τῶν “Βόας Costrutor” τῶν Εὐρωπαίων […] ».

Τεκμήριο 10ο : Όπως κατατέθηκε, ήδη, ο Όμηρος αναφέρει πρώτο το Πελασγικό Άργος από τα μέρη που ξεκίνησε ο Αχιλλέας και οι υπήκοοί του για την εκστρατεία εναντίον της Τροίας, γεγονός που κρίνω πως δεν ήταν τυχαίο. Όταν κατονομάζουμε τις πόλεις ενός κράτους ή κάποιου βασιλιά ή πρωθυπουργού, αρχίζουμε από την πρωτεύουσα αυτού και ακολουθούν οι άλλες, αναλόγως του πληθυσμού και της σπουδαιότητάς τους. Για τον λόγο αυτό θεωρώ πως το Πελασγικό Άργος υπήρξε η έδρα του βασιλείου της Φθίας, όπου και διέμεναν οι βασιλιάδες αυτού.

Τεκμήριο 11ο : Σχετικώς με την Ελλάδα, ακόμα κι αν δεχτούμε πως η πόλη ή περιοχή αυτή βρισκόταν στη σημερινή Θεσσαλία, όπως υποστηρίζουν ορισμένοι, και όχι δεξιά του Δομοκού, πλησίον της Μελιταίας (εντός των ορίων της σημερινής Περιφέρειας Φθιώτιδας), συμφώνως με τη Χάρτα του Ρήγα Φεραίου αλλά και με την Ομηρική Γεωγραφία του Ευαγγέλου Κοφινιώτου, η Ελλάδα δεν υπήρξε ο τόπος διαμονής των: Πηλέα - Αχιλλέα. Αυτό δηλώνεται με σαφήνεια από τον Όμηρο, ο οποίος αναφέρει πως ο Πηλέας βασίλευε σε πόλη της Φθίας και όχι στην πόλη ή περιοχή «Ελλάδα». («Ιλιάδα», ραψ. Ι, στ. 478 - 480):
«Και πήρα δρόμο την πλατύχωρη διαβαίνοντας Ελλάδα,
ως πια στη Φθία την παχιοχώματη, την αρνομάνα, φτάνω,
στου βασιλιά Πηλέα, κι ολόκαρδα με καλοδέχτη εκείνος».

Θεωρώ πως οι περιοχές της επικράτειας του Αχιλλέα ήταν οι: Φθία και Ελλάδα.  Το τμήμα της επικράτειας των: Πηλέα - Αχιλλέα - Νεοπτολέμου υπήρξε περιοχή της αρχαίας Ελλάδας, η οποία (θα) συνέπιπτε με τη σημερινή Περιφερειακή Ενότητα Φθιώτιδας (εκτός του νοτίου τμήματος αυτής –Λοκρίδα), ενώ συμπεριελάμβανε και τμήματα των σημερινών Περιφερειακών Ενοτήτων Μαγνησίας και Λάρισας.
Πόλεις του βασιλείου του υπήρξαν οι: Πελασγικό Άργος, Άλος, Αλόπη και Τρηχίνα. Από τις πόλεις της Φθίας, δε, σπουδαιότερη θεωρείται το Πελασγικό Άργος, η μετέπειτα Κρεμαστή Λάρισα.
Ο όρος «Ελλάς» δεν ταυτίζεται με τον σημερινό ελλαδικό χώρο, μα αφορούσε περιοχή όπισθεν του βουνού «Όθρη», στη σημερινή Φθιώτιδα, που έφτανε και βορειότερα. Και σε άλλα σημεία της Ιλιάδας, δε, η Ελλάς εμφανίζεται ως περιοχή.

Με βάση τα γραφόμενα του Ομήρου, το «κράτος» του Αχιλλέα κατοικούνταν από: Μυρμιδόνες, Αχαιούς και Έλληνες. Έλληνες θεωρούνταν οι κάτοικοι της περιοχής «Ελλάς». Οι Μυρμιδόνες αφίχθησαν στη Φθία από την Αίγινα, με αρχηγό τους τον Πηλέα* (περί το 1250 π.Χ.). Οι Αχαιοί ήταν Πελασγοί, οι οποίοι, από το Άργος της Πελοποννήσου, εξαπλώθηκαν σε όλη τη σημερινή Ελλάδα, στα Μικρασιατικά και βορειο - Αφρικανικά παράλια και στη Νότια Ιταλία. Όπως αναφέρει ο Στράβωνας («Γεωγραφικά», Θ΄, 5.6), ιδρυτής του Πελασγικού Άργους θεωρείται ο Άβαντας (Άβας, του Άβαντος), γενναίος πολεμιστής, Πελασγός και μυθικός βασιλιάς του Άργους.  

*Ο Πηλέας (Πηλεύς, Πηλέως) ήταν γιος του βασιλιά της Αίγινας Αιακού και της Ενδηίδας, και ως πρώτη του γυναίκα έλαβε την Αντιγόνη, κόρη του βασιλιά της Φθίας, Ευρυτίωνα, με την οποία έκαναν μία κόρη, την Πολυδώρα.
Αργότερα, σε δεύτερο παντρεύτηκε τη θεά Θέτιδα και μαζί απέκτησαν τον Αχιλλέα (εξ ου και τα προσωνύμιά του «Πηλείδης» και «Αιακίδης»).

Η λέξη «Λάρισα ή Λάρισσα» σήμαινε «φρούριο». Η Λάρισσα Κρεμαστή ή Κρεμαστή Λάρισα βρίσκεται ΒΑ της Πελασγίας, στον λόφο «Κάστρο». Για τον αρχαιολογικό αυτό χώρο, όπου δεσπόζει μεγάλο κάστρο του 4ου αι. π.Χ., καταθέτω τα ακόλουθα:
Το έτος 2020 αποκαλύφθηκε τμήμα θαμμένης τοιχοποιίας, που δείχνει παλαιότερη του υπέργειου κάστρου, κι αυτό επειδή οι δομικοί λίθοι της είναι ακανόνιστοι, σε αντίθεση με το νεώτερο, του οποίου οι δομικοί λίθοι είναι ορθογώνιοι.

Τεκμήριο 12ο : Το νεώτερο κάστρο της Κρεμαστής Λάρισας οικοδομήθηκε επί Μακεδονικής κτήσης της περιοχής. Από τις πόλεις που ανήκαν στην επικράτεια του Αχιλλέα και κατακτήθηκαν από τους Μακεδόνες, μόνο στην Κρεμαστή Λάρισα ανοικοδομήθηκε νέο μεγάλο κάστρο. Κατά τη γνώμη μου, αυτό ανεγέρθηκε σε αντικατάσταση του αρχαίου, το οποίο είχε υποστεί τις συνέπειες μεγάλου σεισμού (426 π.Χ.), με επίκεντρο την κοντινή Σκάρφεια, στα όρια των κόλπων: Βορείου Ευβοϊκού και Μαλιακού (Θουκυδίδης Γ΄, 87 και 89). Για το ίδιο θέμα βλέπετε και Στράβωνα «Γεωγραφικά», βιβλίο Α΄, όπου ο συγγραφέας, μεταξύ άλλων, αναφέρει πως: «ισοπεδώθηκαν τα Φάλαρα (σ.σ. ΝΔ της σημερινής Στυλίδας) και η Λάρισα» (σ.σ. εννοώντας, προφανώς, την Κρεμαστή, η οποία βρίσκεται πλησίον των Φαλάρων αλλά και του σεισμικού επίκεντρου).
Το νεώτερο αυτό κάστρο χρησιμοποιήθηκε από τους, κατά καιρούς, κατακτητές της περιοχής, όπως: Μακεδόνες, Ρωμαίους, Αιτωλούς κ.ά. Κατά τη γνώμη μου, η ανέγερση νέου τεράστιου κάστρου στη θέση του γκρεμισμένου καταδεικνύει τη σπουδαιότητα της Κρεμαστής Λάρισας κατά τον 4ο αι. π.Χ. (αλλά και πολύ αργότερα). Επίσης, την τιμή που οι Μακεδόνες απέδιδαν στην πόλη των: (μέσω της μητέρας του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Ολυμπιάδας), προγόνων τους: Πηλέα - Αχιλλέα - Νεοπτολέμου.
Ο Στράβωνας έχει γράψει πως ισοπεδώθηκε ολόκληρη η πόλη, που σημαίνει ότι βρίσκεται θαμμένη. Η ανευρεθείσα θαμμένη τοιχοποιία της Κρεμαστής Λάρισας και τα διάσπαρτα σε αυτήν κεραμικά θραύσματα «δικαιολογούνται» από τον ισχυρό σεισμό στην περιοχή. Με βάση τα όσα έχει καταθέσει ο Στράβωνας για το θέμα και συνδυάζοντας τα επιμέρους στοιχεία κρίνω πως στον τόπο αυτό βρισκόταν και το παλάτι των: Πηλέα - Νεοπτολέμου, καθώς έχουν ταυτιστεί, ήδη, στην παρούσα έρευνα, η Κρεμαστή Λάρισα με το Πελασγικό Άργος.

Τεκμήριο 13ο :  Ο Θεσσαλός εκπαιδευτικός και συγγραφέας Κωνσταντίνος Αθ. Οικονόμου, στο έργο του: «H ΛΑΡΙΣΑ (σ.σ. της Θεσσαλίας) ΚΑΙ Η ΘΕΣΣΑΛΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ», τόμ. Β΄, μεταξύ άλλων, αναφέρει: «Τμήμα τής Αχαΐας Φθιώτιδας, από τις αρχές του 5ου αι. π.Χ., ενσωματώθηκε στη Θεσσαλία, ενώ τα νότια ορεινά της, δηλαδή, η κυρίως Φθία, θεωρούνταν υποταγμένη, αλλά εξω-θεσσαλική περιοχή».
Η αναφορά αυτή δηλώνει την πραγματικότητα, ότι, δηλαδή, η Φθία δεν ανήκε στη Θεσσαλία, στα χρόνια του Αχιλλέα, αλλά η περίοδος κτήσης αφορούσε τους: 5ο και 4ο αιώνες π.Χ. Το ίδιο ισχύει και όταν συναντούμε την ονομασία «Θεσσαλική Φθία», κι αυτό έγινε πολλούς αιώνες μετά τον Τρωικό Πόλεμο και τα χρόνια του Αχιλλέα. Το προηγούμενο απόσπασμα δηλώνει, επιπλέον, κάτι πολύ σημαντικό: Ότι οι κυριότερες πόλεις της Αχαΐας Φθιώτιδας βρισκόντουσαν στα: νότια, ανατολικά και δυτικά της ‘Οθρης, και θεωρούμε πως ο Θεσσαλός συγγραφέας εννοεί τις πόλεις: Πελασγικό Άργος, Άλο, Αλόπη, Τραχίνα («Τετράς Φθιώτις»), οι οποίες υπήρχαν και την εποχή των προαναφερθέντων ηρώων: Πηλέα - Αχιλλέα - Νεοπτολέμου, και ήταν οι πόλεις του βασιλείου τους.
Ο ίδιος Θεσσαλός συγγραφέας, στον Α΄ τόμο του αυτού έργου (εκδ. «Βιβλιοπωλείο Γνώση», Λάρισα, 2007), παραθέτει χάρτη της ευρύτερης Θεσσαλικής περιοχής, όπου, κάτω από το Άργος Πελασγικόν, αναφέρει τις λέξεις: «ΑΧΙΛΛΕΑΣ – ΦΘΙΑ». Η κατάθεση αυτή συμπίπτει με τη Χάρτα του Ρήγα Φεραίου, που γράφει «Πατρίς ΑΧΙΛΛΕΩΣ», δίπλα στην τοποθεσία «Κρεμαστή Λάρισα». Έτσι, ταυτίζονται, τόσο η Κρεμαστή Λάρισα με το Πελασγικό Άργος, όσο και η πατρίδα του Αχιλλέα με την Κρεμαστή Λάρισα Πελασγίας, στη σημερινή ανατολική Φθιώτιδα.

Τεκμήριο 14ο : Πλησίον του αρχαιολογικού χώρου «Κρεμαστή Λάρισα» Πελασγίας αναβλύζει μια πηγή, που οι ντόπιοι αποκαλούν «Μπυρμπιδότρυπα». Θεωρώ πως πρόκειται για παραφθορά της λέξης «Μυρμιδότρυπα», λόγω των Μυρμιδόνων που κατοικούσαν εκεί. Το νερό που τρέχει ακόμα θεωρείτο  θαυματουργό και αποκαλείται «αθάνατο νερό». Δεν αποκλείεται εκεί να «βάφτισε» η Θέτιδα τον νεογέννητο Αχιλλέα (σ.σ. Για να τον κάνει αθάνατο), όπως γινόταν και με κάποια ασθενικά βρέφη της περιοχής, μέχρι τα παιδικά μου χρόνια (1960).
Τα πιο πάνω «τεκμήρια» αφορούν μόνο την Κρεμαστή Λάρισα Πελασγίας και δεν μπορεί να τα επικαλεστεί κανένα άλλο μέρος. Για παράδειγμα, καμία άλλη πόλη ή περιοχή δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι ο Ρήγας Φεραίος την αναφέρει ως πατρίδα του Αχιλλέα, στη Χάρτα του, ούτε πως εκεί έχουν ανευρεθεί νομίσματα με τις μορφές του Αχιλλέα και της Θέτιδας, «κομμένα» από Μακεδόνες και Αιτωλούς κατακτητές της επικράτειας του Αχιλλέα.  

Στην αρχαιότητα, τμήματα των σημερινών Περιφερειακών Ενοτήτων Μαγνησίας και Λάρισας ανήκαν στη Φθία, ενώ, και στους νεότερους χρόνους, ορισμένα χωριά τής νοτιοδυτικής Μαγνησίας ανήκαν στον τότε Νομό Φθιώτιδας, μεταξύ αυτών και το παραθαλάσσιο Αχίλλειο (σ.σ. μεγάλο και ασφαλές φυσικό λιμάνι τής περιοχής και του Αχιλλέα, εξ ου και τ’ όνομά του, το πιο πιθανό).
Όπως λέει η προφορική παράδοση της Πελασγίας, τα καράβια των Μυρμιδόνων κατασκευάζονταν στην κοντινή παραθαλάσσια θέση «Λειχούρα», ακτή μεταξύ των χωριών «Πτελεός» και «Αχίλλειο», προς την οποία υπήρχε φυσική οδός μέσω του σημερινού χωριού «Άγιοι Θεόδωροι» Μαγνησίας (τόπο πλησίον της Κρεμαστής Λάρισας), όπως συμβαίνει και στην εποχή μας.
Κατά την αρχαιότητα χρησιμοποιούσαν τους φυσικούς όρμους ως λιμάνια, ενώ, όπως και τώρα, ναυπηγεία και καρνάγια βρίσκονταν δίπλα στην ακτή, και όχι στην ενδοχώρα, ώστε με ευκολία να μπαίνουν και να βγαίνουν τα πλοία στο νερό, για αρχική καθέλκυση ή επισκευές.
Αυτό σημαίνει πως εκεί κοντά ζούσαν και οι περισσότεροι κάτοικοι του βασιλείου αλλά και οι βασιλείς, για να ελέγχουν τον στόλο τους και να ηγούνται αυτού.

Ο φιλόσοφος Αριστοτέλης (του Αριστοτέλους, 385 - 323 π.Χ.), στα «Πολιτικά», αναφέρει:
«Οι αρχαίοι Έλληνες τοποθετούσαν τις πόλεις σε τέτοιες θέσεις, ώστε να χρησιμοποιούν τη θάλασσα ως εμπορικό δρόμο διακίνησης προϊόντων, όμως να βρίσκονται και σε θέση εξασφαλισμένης άμυνας».
Ο λόφος της Κρεμαστής Λάρισας (υψ. 497 μέτρα), ΒΑ της Πελασγίας, όπου και τα ερείπια της ομώνυμης πόλης, είναι η καταλληλότερη φυσική οχυρή θέση στην περιοχή αλλά και κοντά σε θάλασσα, στοιχεία που ανταποκρίνονται απολύτως στις σοφές απόψεις του πανεπιστήμονα Αριστοτέλη.
Μετά και τα πιο πάνω κατατεθέντα ενισχύεται περισσότερο η άποψη πως το Πελασγικό Άργος υπήρξε η πόλη διαμονής των βασιλέων (Πηλέα, Νεοπτολέμου)* και «έδρα» του κράτους τους, καθώς η θέση και η οχύρωση της πόλης εξασφάλιζαν την άμυνα αυτής και μόνο εκεί υπήρχαν όλες οι προϋποθέσεις για έλεγχο των χερσαίων και θαλασσίων οδών της περιοχής, λαμβανομένου υπόψη και του ότι οι Μυρμιδόνες διέθεταν μεγάλο στόλο [ πενήντα (50) καράβια ], κατά τον Όμηρο:
[…] αυτοί είχαν πενήντα καράβια, και αρχηγός τους ήταν ο Αχιλλέας.
(«Ιλιάδα», ραψ. Β, 685).

*Ο Αχιλλέας δεν βασίλεψε στη Φθία, αλλά θεωρείται βασιλιάς της, επειδή ηγήθηκε των στρατευμάτων αυτής, στην εκστρατεία εναντίον της Τροίας.

Αξίζει να σημειωθεί πως, πριν από τον Δημήτριο Πολιορκητή (337 π.Χ. - 283 π.Χ.), ο οποίος ήταν ένας από τους διαδόχους του Μεγάλου Αλεξάνδρου (356 π.Χ. - 323 π.Χ.), και διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο κατά τους πολέμους των επιγόνων, μετά τον θάνατο του Μακεδόνα στρατηλάτη, η Κρεμαστή Λάρισα είχε κατακτηθεί από τον επίσης διάδοχο και διεκδικητή του μακεδονικού θρόνου, Κάσσανδρο (355 π.Χ. - 297 π.Χ.), αλλά και τον Φίλιππο Β΄, πιο πριν. Αυτό σημαίνει ότι η Κρεμαστή Λάρισα ήταν σημαντικής και στρατηγικής σημασίας πόλη, στην περιοχή, ως σημείο ελέγχου και «πύλη» μεταξύ Βορρά - Νότου αλλά και ως πόλη των: Πηλέα - Θέτιδας - Αχιλλέα - Νεοπτολέμου.
    
Η έλλειψη συστηματικών ανασκαφών στην Κρεμαστή Λάρισα, καθώς και η δημοσίευση σχετικών μελετών, βεβαίως, αποσυνθέτουν το ιστορικό τοπίο της περιοχής. Κατά τη γνώμη μου, για την «απώλεια» της αρχαίας ιστορίας της Πελασγίας συνέβαλαν και τα ακόλουθα γεγονότα:
1. Ο σκοτωμός του Αχιλλέα στην Τροία.
2. Η φυγή* του Νεοπτολέμου, γιου του Αχιλλέα, από τη Φθία, για πάντα.
3. Ο μεγάλος σεισμός, το 426 π.Χ., με επίκεντρο τη Σκάρφεια, που ισοπέδωσε την Κρεμαστή Λάρισα –πόλη και τείχος. Η ανοικοδόμηση νέου τείχους, ενώ «λάμπρυνε» την περιοχή, συγχρόνως την κατέτασσε στα «νεότερα» μνημεία, καθώς πρόκειται για έργο του 4ου αι. π.Χ.
4. Η αλλαγή ονόματος, από «Πελασγικό Άργος» σε «Κρεμαστή Λάρισα».
5. Τα γραφόμενα του Ευριπίδη**, σε διάφορες τραγωδίες του.
6. Η επικράτηση απόψεων ότι η πόλη ή περιοχή «Ελλάδα» βρισκόταν σε τόπο που στην εποχή μας ανήκει στη Θεσσαλία, παραβλέποντας τη Χάρτα του Ρήγα και την Ομηρική Γεωγραφία του Ευαγγέλου Κοφινιώτου.

*Ο Νεοπτόλεμος υπήρξε καρπός νεανικού έρωτα (εκτός γάμου) μεταξύ του Αχιλλέα και της Δηιδάμειας, κόρης του βασιλιά της Σκύρου, Λυκομήδη, την περίοδο που ο Αχιλλέας έζησε στην Σκύρο (Τον είχε κρύψει στα ανάκτορα του Λυκομήδη η μητέρα του, Θέτιδα, για να μη φύγει και πολεμήσει στον Τρωικό Πόλεμο, αφού γνώριζε ότι θα σκοτωνόταν εκεί.
Μετά τον σκοτωμό του Αχιλλέα στην Τροία, ο Νεοπτόλεμος κλήθηκε και πήγε στην Τροία, για να ηγηθεί των στρατευμάτων του βασιλείου των: Πηλέα - Αχιλλέα.
Επιστρέφοντας από τον Τρωικό Πόλεμο, ο Νεοπτόλεμος βασίλεψε σε Φθία και Ελλάδα, ενώ παντρεύτηκε την Ερμιόνη, κόρη του Μενελάου και της Ωραίας Ελένης, βασιλέων της Σπάρτης. Ο γάμος αυτός, όμως, υπήρξε άγονος, ενώ, από τη σχέση του με την Ανδρομάχη (γυναίκα του σκοτωμένου Έκτορα, την οποία ο Νεοπτόλεμος αιχμαλώτισε και είχε φέρει στον τόπο του, μετά το τέλος του Τρωικού Πολέμου και την καταστροφή της Τροίας), ο Νεοπτόλεμος απέκτησε διάδοχο, κάτι σημαντικό για έναν βασιλιά, ιδίως την εποχή εκείνη. Όταν η νόμιμη σύζυγός του, Ερμιόνη, αντέδρασε στο γεγονός, ο Νεοπτόλεμος με την Ανδρομάχη και το παιδί τους έφυγαν από τη Φθία (σ.σ. προκειμένου να σωθούν, αλλά και να υπάρχει διάδοχός τους), ιδρύοντας το Γένος των Μολοσσών, στην Ήπειρο.

**Στην εισαγωγή του βιβλίου εξηγώ τους λόγους για τους οποίους δεν πρέπει να θεωρούμε ως ιστορικά στοιχεία τα αναγραφόμενα σε διάφορα θεατρικά έργα, ιδίως στα του Ευριπίδη, ανεξαρτήτως αν πρόκειται για μέγα θεατρικό συγγραφέα, τον οποίο και θαυμάζω.
                                                                                                
Αποσπάσματα από το βιβλίο μου: ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΠΕΛΑΣΓΙΑΣ, «ΚΡΕΜΑΣΤΗ ΛΑΡΙΣΑ», ΠΑΤΡΙΔΑ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ & ΕΔΡΑ ΤΗΣ ΦΘΙΑΣ, Λαμία, 2023, «ΧΡΟΝΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ»

Νίκος Μπατσικανής