Τοτέμ, ταμπού, εξουσία και κόμικ

Η σειρά κόμικ «Ιζνογκούντ» (Iznogoud) γεννήθηκε από τον σεναριογράφο Ρενέ Γκοσινί (René Goscinny) και τον σχεδιαστή Ζαν Ταμπαρί (Jean Tabary). Το όνομα της σειράς είναι λογοπαίγνιο στην αγγλική γλώσσα (η λέξη Ιznogoud είναι γαλλική προφορική έκδοση της φράσης He is no good) και ανήκει στον κεντρικό χαρακτήρα της.           Ο Ιζνογκούντ είναι ο Μεγάλος Βεζίρης του χαλιφάτου της Βαγδάτης κι έχει βάλει ως μοναδικό στόχο στη ζωή του να εκθρονίσει τον Χαρούν Ελ Πασάχ, ο οποίος και είναι ο Χαλίφης. Είναι αρκετά γνωστή η συνεχώς επαναλαμβανόμενη φράση του, "Θέλω να γίνω χαλίφης στη θέση του χαλίφη" ("je veux devenir calife à la place du calife"). Είναι η προσωποποίηση της ίντριγκας, της μηχανορραφίας. Είναι αυτός που προσπαθεί να παραβιάσει το «ταμπού» και που η ματαιοδοξία του τον αναγάγει σε φαιδρή φιγούρα.          Αν ήταν δυνατό να παρουσιαστεί η Ελλάδα σε ένα κόμικ ως χαλιφάτο, θα ήταν, ενδεχομένως, μια αποτυχημένη προσπάθεια. Ίσως, διότι στο μυαλό του Έλληνα «χαλιφάτο» μπορεί να σημαίνει οτιδήποτε υλικό ή μη το οποίο περιέρχεται στην εποπτεία και την τρόπον τινά κυριαρχία του πάνω σε αυτό και μέσω αυτού πάνω στους άλλους. Ακόμα και δια μέσου άλλων που τυχαίνει, όσο τυχαίνει, να είναι μέρος . Οι της  εξ’ αντανακλάσεως προσδοκίας δηλαδή. Δε χρειάζεται, συνεπώς, το «χαλιφάτο» να είναι έκταση τετραγωνικών μιλίων για να ικανοποιηθεί η παραπάνω επιθυμία. Αρκεί μια απλή μορφή εξουσίας, που, αν και εξασφαλίζει στο υποκείμενο ένα «image», μπορεί από πλευράς περιεχομένου να αδικεί –αν δε διακωμωδεί- τα κριτήρια εκχώρησης, προτίμησης ή και επιλογής.         Στο γνωστό μας κόμικ «Αστερίξ», ο ευτραφής βασιλιάς «Μαζεστίξ» ή «Μοναρχίξ» στην παλαιότερη έκδοση, κατέχει ένα αξίωμα που του επιτρέπει και του επιβάλλει να κυκλοφορεί στο χωριό επάνω σε μια ασπίδα φερόμενος από δύο βαστάζους, οι οποίοι, όμως, δεν είναι και πολύ πρόθυμοι να τον εξυπηρετήσουν. Αναγκάζονται, φαίνεται, λόγω του «ειδικού βάρους της εξουσίας» του. Ο Μαζεστίξ όσο και να προσπαθεί, μένοντας έξω από καβγάδες να συμφιλιώσει το χωριό του, δεν τα καταφέρνει. Όσο για την ασπίδα, δεν την κέρδισε στο πεδίο της μάχης, αλλά την προμηθεύτηκε από έναν έμπορο κρασιού και κάρβουνων λίγο μετά την μάχη της Αλέσια, κατά την οποία ηττήθηκε ο «Βερζιζεντορίξ» από τον Ιούλιο Καίσαρα και υποτάχθηκαν οι Γαλάτες. Τι θέλω να πω. Πολύ απλά, στην περίπτωση αυτή το «σημαίνον» δεν έχει ουσιαστικά «σημαινόμενο» αλλά ούτε καν «περιστασιακό σημαινόμενο». Τουλάχιστον οι Κέλτες δημιούργησαν το «μύθο» της «Lia Fail» («η πέτρα του Φάιλ») που αρχίζει να τραγουδά την στιγμή που εκείνος που είναι άξιος να γίνει βασιλιάς κάθεται πάνω της. Ίσως, διότι οι υπήκοοι κατάλαβαν πως ό,τι και να κάνουν, ό,τι και να πουν, η αξιολόγηση (σήμερα αποκαλείται «promotion») παρέμενε στη νομή κάποιων, υποτίθεται, μυημένων. Η αμφισβήτηση της εξουσίας και της δικαιοδοσίας τους επί της φυλής αποτελούσε «ταμπού». Στην ουσία η «Lia Fail» δεν  ήταν παρά το σύμβολο για το «collectivum» της εποχής (σήμερα αποκαλείται «πλέγμα σχέσεων με κοινά συμφραζόμενα»), το αρχιερατείο, που στο «context» της πολιτικής εξακολουθεί να είναι ευκόλως ευέλικτο και εξακολουθεί να διατηρεί τη σημασία του. Υπάρχει, όμως, μια μορφή αντίστασης σε κάποιο κόμικ; Το παιδί των άστρων, ο «Θόργκαλ» στο ομώνυμο κόμικ, ενσαρκώνει τις ηθικές αξίες που αντιστρατεύονται δύο εξουσίες: την ανθρώπινη απληστία, υπό την έννοια ότι η απληστία μπορεί να καταστεί γνώρισμα της άσκησης εξουσίας από τον πιο ισχυρό έως τον πλέον ματαιόδοξο, και την οργή των θεών, υπό την έννοια ότι αυτή η μορφή εξουσίας παραπέμπει στο πιο ισχυρό «ταμπού» που όλοι το αποδέχονται σε οποιαδήποτε δόγμα επιθυμούν να το αποδέχονται.

Υπάρχουν πάρα ταύτα και αφελείς που εξακολουθούν να πιστεύουν ότι τα «ταμπού» δεν δημιουργούνται πια, ότι ο οποιοσδήποτε κατέχων τι διαχειρίσιμο δε θεωρεί τον εαυτό του, δεδομένων των καθ’ ύλη και τόπω (προ) διαμορφωμένων συνθηκών, «τοτέμ», ότι οι επιθυμίες για διαχείριση δεν είναι συμπλεγματικά συνυφασμένες με τη ματαιοδοξία του αποκαθηλωμένου ευγενή του 17ου αι. που παρότι κατέχει τον τίτλο του τού λείπει το βαλάντιο. Η τροχοπέδη για την εξέλιξη μιας κοινωνίας δεν είναι τα «τοτέμ» και τα «ταμπού», αλλά τα είδη και η εξέλιξη. Και τα κόμικς, κάποια από αυτά, προσφέρονται για διπλή ανάγνωση. 

Απόστολος Γατής, καθηγητή ΠΕ07 Γερμανικών, MSc