«Ήμουν πάντα μόνος και θα ΄μαι πάντα μόνος»

Με τον Μίκη τα έχω συζητήσει όλα. Υπερβάλλω αλλά καταλαβαίνετε τι εννοώ. Ήμουν 23 χρονών το 1986 όταν μπήκα για πρώτη φορά στο σπίτι του. Απεσταλμένος τότε της εφημερίδας «Η Πρώτη». Ούτε κατάλαβα τότε γιατί με στείλανε. Ρεπόρτερ ήμουνα, του δρόμου δηλαδή και κάποια μέρα ο Κομίνης με φώναξε και μου είπε: «Θα πας να πάρεις συνέντευξη του Μίκη». Τα πόδια μου κόπηκαν αλλά πήγα. Θυμάμαι το ύψος του και μια παλάμη ζεστή αλλά όχι υγρή. Την πρώτη ώρα περισσότερο με ρωτούσε παρά τον ρωτούσα. Ηθελε να μάθει για έναν χανιώτη ήρωα τον Θοδωρομανώλη, τον παλιότερο ίσως κρητικό λυράρη, που έπαιζε σκοπούς που «θύμιζαν ανάσταση του σκλάβου». Ο Θοδωρομανώλης το 1818 στα 40 του χρόνια δηλαδή σκότωσε τον γενίτσαρο Βέργερη. Οπως λέει και ένα παραδοσιακό τραγούδι των Χανίων, ο γενίτσαρος κάλεσε τον λυράρη να έρθει στον οντά του να του παίξει λύρα.

«Ελα Μανώλη ομπανέ και βάστα και τη λύρα/ σέρνε και τσι ξαδέρφες σου και σέρνε και τη χήρα».
Ο λυράρης προσβεβλημένος ανέβηκε σε ένα δέντρο, πυροβόλησε και σκότωσε τον γενίτσαρο. Καταδιώχθηκε βέβαια και πιάστηκε στον Ομαλό. Για παραδειγματισμό τον έδεσαν στην ουρά ενός αλόγου και τον έσερναν για τρεις ημέρες στους δρόμους των Χανίων μέχρι που διαμελίστηκε. Η ιστορία του ανυπότακτου Θοδωρομανώλη άρεσε πολύ στον Μίκη και από τότε, όποτε με έβλεπε, με καλούσε «να συζητήσουμε για τον παππού μας». Κάναμε λοιπόν συνεντεύξεις στην τηλεόραση, τις εφημερίδες, τα περιοδικά. Πάντα πίστευα ότι τα είχα ακούσει όλα από τον Μίκη αλλά πάντα έβρισκε κάτι που με μάγευε. Ακούστε ένα που μου είπε πριν από 10 χρόνια: «Δεν γίνεται πολιτισμός όταν δουλεύει κανείς δέκα, δώδεκα ώρες την ημέρα. Κάθε άνθρωπος έχει μέσα του ανθρωπομονάδες. Ανθρωπομονάδα σημαίνει να είσαι υγιής, να έχεις μόρφωση, να έχεις ήθος. Οταν έχεις εκατό ανθρωπομονάδες, ας πάρουμε το ανώτερο όριο, τότε θα διαβάζεις ποίηση, θα κάνεις πολιτικά οράματα. Οταν όμως μπεις στον κύκλο της παραγωγής, του καπιταλισμού, του κομμουνισμού και δουλεύεις όλη μέρα και γυρίζεις το βράδυ στο σπίτι σου, έχεις δέκα ανθρωπομονάδες. Με δέκα ανθρωπομονάδες βλέπεις τα σίριαλ της τηλεόρασης. Δεν μπορείς να δεις κάτι άλλο, δεν έχεις δύναμη να κάνεις κάτι διαφορετικό. Να λοιπόν η επανάσταση. Μια επανάσταση όλων των εργαζομένων σε όλη την Ευρώπη. Με τον πλούτο που βγαίνει από τα κομπιούτερ να χαμηλώσουμε τον χρόνο της εργασίας μας».

Τώρα γι΄ αυτή τη συνέντευξη που θα διαβάσετε σήμερα είχα μια αμηχανία. Να τα πούμε όλα από την αρχή; Να επαναλάβουμε τα ίδια; Τελικά, τη λύση την έδωσε ο Μίκης. Να τον βομβαρδίζω εγώ με ερωτήσεις και αυτός να απαντάει με δύο κουβέντες. «Να μην κάνουμε συνεχώς τα ίδια».

Ποιος σας φώναξε για πρώτη φορά Μίκη; Ο θείος μου Αντώνης Πουλάκης, αδερφός της μητέρας μου όταν ήμουν 3 ετών.

Ησασταν παιδί της μητέρας σας- όπως τα περισσότερα αγόρια- ή του πατέρα σας; Και των δύο. Ποιο ήταν το αγαπημένο σας παιχνίδι; Κλέφτες και αστυνόμοι, βώλοι, ο χαρταετός που κάναμε βέβαια πάντα μόνοι μας και αργότερα το ποδόσφαιρο.

Αυτό που γίνατε ήταν προσδιορισμένο από την αρχή, υπήρχε δηλαδή ένα άστρο που ακολουθήσατε ή εξελίχθηκαν λίγο ώς πολύ τυχαία τα πράγματα;
Τυχαία. Οι μεγάλοι σταθμοί αυτής της «τυχαίας» πορείας;
Πόλεμος- Κατοχή- Αντίσταση- Απελευθέρωση- Εμφύλιος- φυλακές- εξορίες- βασανιστήρια- δικτατορία- Κύπρος- μεταπολίτευση- θάνατος του πατέρα μου- της μητέρας μου και του αδελφού μου του Γιάννη.

Το ταλέντο είναι κάτι που γεννιέται μαζί με τον άνθρωπο ή χτίζεται σιγά σιγά;
Γεννιέται. Και αν δεν εκφραστεί; Ή πάντα βρίσκει τρόπο να εκφραστεί;
Το ταλέντο πάντα βρίσκει τρόπο να εκφραστεί. Ο Μότσαρτ αν ήταν στην Κρήτη θα έγραφε ριζίτικα και αν ήταν βοσκός στην ηπειρωτική Ελλάδα θα έπαιζε φλογέρα. Στην Αυστρία έγινε συμφωνικός συνθέτης.

Σε ποια ηλικία ξεχειλίζατε από ταλέντο; Από 12 ετών. Υπήρξαν εποχές που στερέψατε; Εχει σχέση με τα προσωπικά σας, τα πολιτικά, την εποχή, με τι;
Εχει σχέση με μεγάλες απογοητεύσεις που μπορεί να ήταν προσωπικές ή πολιτικές. Πάντα μια απογοήτευση όμως με εμπόδιζε να προχωρήσω. Για λίγο όμως.

Θα μπορούσατε να είχατε γίνει κάτι άλλο εκτός από μουσικός;
Εγκεφαλικά, ναι. Ψυχικά, συναισθηματικά ΟΧΙ.

Στον «πόλεμο» ή στην «ειρήνη» μπορείς να αναπτύξεις καλύτερα τα χαρίσματά σου; Στην ειρήνη με τον εαυτό σου. Κάποτε μου είχατε πει πως όταν ήσασταν μικρός επιχειρήσατε να πετάξετε.
Είναι αλήθεια και αυτό στοίχισε ούτε λίγο ούτε πολύ τη ζωή του παππού μου. Με ακολούθησε και χτύπησε πολύ.

Τι θέλατε να πετύχετε δηλαδή; Να δω τον κόσμο από ψηλά. Νόμιζα ότι μπορούσα αλλά έκανα λάθος και αυτό με απογοήτευσε πολύ.

Ποια μυρωδιά σάς επιστρέφει ακόμη και σήμερα στην παιδική σας ηλικία;
Του βασιλικού. Ποια είναι η πρώτη πρώτη παιδική σας εικόνα; Φυσικά υπήρχαν.

Ο παγωτατζής με τα χωνάκια στη Μυτιλήνη. Ημουν 3 ετών.

Με ποιες μουσικές μεγαλώσατε; Της μαμάς, της γιαγιάς και του πατέρα μου. Της μαμάς;

Της γιαγιάς; Η γιαγιά έψελνε, εκκλησιαστικούς ύμνους δηλαδή και μετά σμυρνιώτικα.

Του πατέρα σας; Ριζίτικα τραγούδια μόνο. Από τους ανθρώπους που έχετε γνωρίσει ξεχωρίζετε κάποιον;
Τον Δημήτρη Δεσποτίδη (τον Πέτρο της ΕΠΟΝ) και τον Φιντέλ Κάστρο.

Σας στέλνει ακόμα πούρα ο Κάστρο; Ναι αλλά εδώ και 8 χρόνια δεν τα καπνίζω. Συνεχίζω όμως να τα βάζω στο στόμα μου γιατί εξακολουθεί να μου αρέσει η γεύση τους.

Υπήρξε κάποιος αντίπαλός σας για τον οποίο είπατε «σου βγάζω το καπέλο»;
Ο Χατζιδάκις. Ποια ήταν τελικά η αληθινή σας σχέση με τον Μάνο Χατζιδάκι;
Φιλική και δημιουργική. Στην πολιτική γνωρίσατε σπουδαίους ανθρώπους; Τραγούδια της Μικρής Ασίας αλλά και τα μοντέρνα τραγούδια της δικής της εποχής.

Οχι. Ολοι οι πολιτικοί θέλουν την εύνοιά σας. Σας επισκέπτονται, σας ακούν... Εσείς τι θέλετε από αυτούς; Τι τους συμβουλεύετε δηλαδή;
Είμαι γεμάτος ιδέες που με πονούν. Ομως κάθε φορά που μιλάω, μετανιώνω φριχτά. Αφού όλα και όλοι είμαστε κουρδισμένοι. Με τη διαφορά ότι εγώ έβλεπα εξαρχής τη ΦΑΚΑ. Από τους σημερινούς πολιτικούς ηγέτες με ποιον έχετε περισσότερη επαφή;
Γνωριμία απλή, ναι, με πολλούς. Ουσιαστική επαφή, με κανέναν.

Κωνσταντίνος Καραμανλής ή Ανδρέας Παπανδρέου;

Από την ενασχόλησή μου με τα ελληνικά πολιτικά έχω πληγωθεί τόσο που δεν θα ήθελα καμιά αναφορά σε πολιτικά πρόσωπα.

Ποια ήταν η σχέση σας με τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη; Υπήρξε φίλος σας;
Ισχύει αυτό που σου είπα. Δεν θέλω να μιλήσω για έλληνες πολιτικούς.

Γιατί η χώρα έχει φτάσει σε αυτό το σημείο; Φταίνε οι κεφαλές, φταίνε οι ξένοι, φταίμε εμείς;
Είμαστε κουρδισμένοι- από καιρό- με προορισμό να πέσουμε στη ΦΑΚΑ. Και πέσαμε... Ποια ελαττώματα μας κρατάνε στη γη; Δυστυχώς ο φόβος και η ανασφάλεια. Ο Καζαντζάκης έλεγε: «Να αγαπάς την ευθύνη. Να λες:Εγώ, εγώ μονάχος μου έχω χρέος να σώσω τη γης. Αν δεν σωθεί εγώ φταίω». Ετσι είναι;
Ελεύθερος είναι ο υπεύθυνος. Υπάρχει κάποιος Κρητικός που ξεχωρίζετε;

Ο Καζαντζάκης βέβαια. Κρήτη, Μυτιλήνη, Χίος, Κεφαλονιά... Οφείλετε λέτε πολλά στα νησιά;
Κάθε νησί ήταν τότε ένας διαφορετικός τόπος. Με άλλες γεύσεις και άλλες μουσικές. Δεν είναι όπως σήμερα που είναι όλα ισοπεδωμένα.

Είμαι γεμάτος ιδέες που με πονούν. Ομως κάθε φορά που μιλάω, μετανιώνω φριχτά. Ολα και όλοι είμαστε κουρδισμένοι. Με τη διαφορά ότι εγώ έβλεπα εξαρχής τη φάκα

Κάθε νησί ήταν κάποτε ένας διαφορετικός τόπος. Με άλλες γεύσεις και άλλες μουσικές. Δεν είναι όπως σήμερα που είναι όλα ισοπεδωμένα

Και μόνο ότι έχασα χρόνο από τη μουσική και τον έδωσα στην πολιτική, αυτό ήταν μια ζημία για μένα

Δυστυχώς για μένα, η Αριστερά υπήρξε και εξακολουθεί να είναι το μεγάλο, πικρό και αδιέξοδο πάθος μου»

Αν είχατε γεννηθεί στην απέναντι πλευρά του Αιγαίου ή πάνω από τα βόρεια σύνορα, τι θα λέγατε σήμερα για τους Ελληνες;

Οτι είναι εύπιστοι, αφελείς και επιπόλαιοι. Πιστέψατε ποτέ αληθινά σε ένα κόμμα; Ναι, στο ΚΚΕ, του οποίου ήμουν μέλος ώς το 1949 που έφυγα από τη Μακρόνησο. Εκτοτε παραμένω ένας «ουτοπικός κομμουνιστής».

Πάνω από την κάλπη σκέφτεστε πολύ τι θα ψηφίσετε;
Ψήφισα σπανίως και χωρίς πάθος. Εχετε μετανιώσει ποτέ για μια πολιτική σας απόφαση;
Οχι. Αν σκεφτώ την επίδραση που είχαν οι αποφάσεις μου στην πορεία της πατρίδας μου νομίζω ότι ήταν όλες σωστές. Αν σκεφτώ όμως τις αποφάσεις μου με βάση το προσωπικό μου συμφέρον υπάρχουν αρκετές που με έβλαψαν. Και μόνο ότι έχασα χρόνο από τη μουσική και τον έδωσα στην πολιτική, αυτό ήταν μια ζημία για μένα.

Η τελευταία διάσπαση της Αριστεράςσάς έχει απασχολήσει;
Δυστυχώς για μένα η Αριστερά υπήρξε και εξακολουθεί να είναι το μεγάλο, πικρό και αδιέξοδο πάθος μου.

Η λύση στα προβλήματα της χώρας είναι αριστερή, είναι κεντροαριστερή, είναι οικουμενική; Ή είναι κάτι που δεν έχουμε σκεφθεί;
Είναι ανθρώπινη, προοδευτική, αναγεννητική. Και προ παντός καθολικά ελεύθερη.

Για να αντιμετωπίσουμε τα χρέη μας καταφύγαμε στο ΔΝΤ και στην ευρωζώνη. Αυτό μας επιφυλάσσει κινδύνους ή είναι μια ευκαιρία για να αναδιαρθρώσουμε την οικονομία μας;
Είναι η ΦΑΚΑ. Και πώς αντιδράς στη «φάκα»; Είμαστε στο σημείο ΜΗΔΕΝ, που από ΄κεί και πέρα η κοινωνική δυσαρμονία γίνεται βροντή- κρότος- σεισμός.

Τι είναι σημαντικότερο στην πολιτική:ο ηγέτης ή η ιδέα;
Η ειλικρίνεια, η γνησιότητα, η αλήθεια και η αξία.

Στη μουσική; Ο δημιουργός. Ο άνθρωπος δημιουργός. Ποιο είναι το μυστικό της μακρόχρονης σχέσης σας με τη Μυρτώ;
Η μεγάλη και βαθιά αγάπη που ήταν και είναι πάντοτε το πιο ισχυρό και το πιο σημαντικό πάνω απ΄ όλα.

Ποιος έκανε τους περισσότερους συμβιβασμούς; Η Μυρτώ ή εσείς;
Η Μυρτώ που εγκατέλειψε και την ιατρική. Οταν πήγαμε στο Παρίσι εγώ γράφτηκα στο Κονσερβατουάρ, το ωδείο, και εκείνη έκανε την πρακτική της στο Νοσοκομείο Κιουρί. Στη συνέχεια όμως τα εγκατέλειψε όλα για τα παιδιά μας και για μένα.

Συνήθως οι μεγάλες προσωπικότητες δεν αφοσιώνονται μόνο σε έναν άνθρωπο ή μόνο σε μια μεγάλη ιδέα αλλά ανακαλύπτουν συνεχώς νέα πράγματα που τους κρατάνε ζωντανούς. Με εσάς τι έχει συμβεί;

Η αποκάλυψη του Νόμου της Συμπαντικής Αρμονίας από τα 1942 υπήρξε ο βασικός άξονας και η μοναδική μεγάλη ιδέα γύρω από την οποία κινήθηκε ολοκληρωτικά η όλη πορεία μου στη ζωή και στην τέχνη.

Παραμύθια λέγατε στα παιδιά σας; Δεν είχαν ανάγκη από παραμύθια. Η ζωή μας έμοιαζε με παραμύθι και τα παιδιά μας στη χούντα αναγκάστηκαν να γίνουν κι αυτά μέρος του παραμυθιού.

Τα εγγόνια σας τι ιστορίες θέλουν να ακούν από εσάς;
Δεν έχω συχνά την ευκαιρία να τους λέω ιστορίες. Τις μαθαίνουν όμως από τη μητέρα τους.

Ποιοι είναι σήμερα οι φίλοι σας, οι συνεργάτες σας, οι παρέες σας, ο κόσμος σας δηλαδή μέσα στον οποίο ζείτε και δημιουργείτε;

Φίλοι ελάχιστοι. Συνεργάτες αρκετοί. Οι παρέες τελείωσαν και μείναμε εγώ και η Μυρτώ, κι αυτό μας φτάνει.

Με τη μουσική πότε ασχολείσθε; Το πρωί. Ξυπνάω εννέα και μισή, τα λέμε με τη Μυρτώ στο καθιερωμένο πρωινό μας ραντεβού, κατεβαίνω στο γραφείο του ισογείου, όπου εντελώς μόνος από τις δέκα έως τη μία γράφω, διαβάζω και ακούω μουσική.

Η υπόλοιπη μέρα σας... Γεύμα, ανάπαυση έως τις πέντε. Δεύτερο ραντεβού με τη Μυρτώ έως τις έξι. Δέχομαι φίλους και συνεργάτες έως τις οκτώ και μισή. Επάνοδος στο δεύτερο πάτωμα και τρίτο ραντεβού με τη Μυρτώ, τη Μαργαρίτα και τον Γιώργο και καμιά φορά τους τέσσερις εγγονούς και την εγγονή που έχει το όνομα της γιαγιάς της.

Και κοιμάστε με μουσική; Με διάβασμα. Εντεκα και μισή είμαι στο κρεβάτι.

Εξοδοι... Σπάνια. Μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις και μόνο για τη μουσική.

Σε ποια παρέα θα θέλατε να γυρνάγατε; Στην παρέα της Τρίπολης των 16 με 18 χρονών.

Σε ποιο γλέντι... Σε αυτά που κάνανε όταν ήμουν στρατιώτης το ΄51 στα χωριά της Κρήτης.

Σε ποια μάχη... Στα Δεκεμβριανά. Είναι αλήθεια ότι στην κορυφή έχει πολλή μοναξιά;
Εζησα στην «ερημία του πλήθους» και στην απέραντη μοναξιά της πνευματικής δημιουργίας.

Ποιος στίχος εκφράζει την πορεία σας; Ο προφητικός στίχος του Γιάννη Θεοδωράκη: «Γιατί ήμουν πάντα μόνος και θα ΄μαι πάντα μόνος». Καθώς και ο άλλος του Μανώλη Αναγνωστάκη: «Και προχωρούσα μέσα στη νύχτα χωρίς να γνωρίζω κανένα κι ούτε κανένας με γνώριζε...».

Ποια λέξη θα θέλατε να συνοδεύει για πάντα το όνομά σας;
Ακέραιος!

Αν σκεφτώ την επίδραση που είχαν οι αποφάσεις μου στην πορεία της πατρίδας μου, νομίζω ότι ήταν όλες σωστές. Αν σκεφτώ όμως τις αποφάσεις μου, με βάση το προσωπικό μου συμφέρον, υπάρχουν αρκετές που με έβλαψαν

Στ.Θεοδωράκης-ΤΑ ΝΕΑ