Αντιρατσισμός και εκπαίδευση

Θ. Νταλάκα, Παιδαγωγού
 
Εκπλήσσουν οι παλινωδίες, η αναποφασιστικότητα και η στάση ουδετερότητας της
κυβέρνησης, των πολιτικών, αλλά και της κοινωνίας των πολιτών γενικά γύρω από την
αντιρατσιστική πολιτική σε μια περίοδο που είμαστε μάρτυρες επιθετικού εθνικισμού και
αποκλειστικής σύνδεσης ποικίλων μορφών διαφορετικότητας με το έγκλημα, την ανασφάλεια
και τη νόθευση της εθνικής καθαρότητας. Οι στάσεις αυτές αποκαλύπτουν πεποιθήσεις που
αρνούνται τις κεντρικές αξίες της δημοκρατίας (π.χ. ισότητας δικαιωμάτων, ανθρωπίνων
δικαιωμάτων) και υπονομεύουν την παραγωγική συνύπαρξη και πρόοδο της κοινωνίας.
Η επιχειρηματολογία για τη μη προώθηση της
νομοθετικής αντιμετώπισης του ρατσισμού
παραγνωρίζει το γεγονός ότι ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της δημοκρατίας, ιδιαίτερα σε
περιόδους ραγδαίων κοινωνικών ανακατατάξεων, είναι η συνεχής ανανέωση και εξέλιξη.
Έπειτα ο ισχυρισμός ότι ο σχετικός νόμος του 1979 επαρκεί για την αντιμετώπιση πτυχών του
ρατσισμού και της ξενοφοβίας, που προκάλεσαν τη διακήρυξη του Συμβουλίου της Ευρώπης
στο Στρασβούργου ένα πέμπτο περίπου του αιώνα αργότερα (2005) απευθύνεται σε
ακροατήριο με ρηχότητα σκέψης και περισσή αφέλεια! Οι ραγδαίες εξελίξεις στην κοινωνία
της διακινδύνευσης θέτουν νέα προβλήματα που δεν μπορούν να αντιμετωπίζονται με παλιές
σκέψεις και ρυθμίσεις. Έτσι, δικαιολογημένα μπορεί κανείς να αναρωτηθεί αν η
επιχειρηματολογία αυτή υπαγορεύεται από λόγους που σχετίζονται με την οικοδόμηση μιας
καλύτερης, πιο δημοκρατικής κοινωνίας ή από κομματικούς υπολογισμούς, πράγμα που
ενισχύει την ήδη υπάρχουσα δυσπιστία ανάμεσα στους πολιτικούς και τους πολίτες και
υπονομεύει την ελπίδα για απομάθηση κομματικών φρονημάτων που αντιμάχονται σθεναρώς
το συμφέρον της κοινωνίας.
Η αντιρατσιστική νομοθεσία, όταν φυσικά αξιολογείται συνεχώς στην πορεία υλοποίησής
της, αποτελεί αναγκαιότητα για την υπεράσπιση της δημοκρατίας και ταυτόχρονα συμβάλλει
στη βαθμιαία αλλαγή στάσεων και αντιλήψεων. Ωστόσο, δεν είναι και επαρκής συνθήκη. Δεν
αντιμετωπίζει τη ρίζα των ρατσιστικών πεποιθήσεων. Ο ΟΗΕ επιβεβαιώνει την αλήθεια αυτή.
Δεν αρκέστηκε στη διακήρυξη του χάρτη του για τη διατήρηση της ειρήνης. Αναγνώρισε ότι
οι πόλεμοι που ξεσπούν στα πεδία των μαχών έχουν τις ρίζες τους σε προκαταλήψεις και
στάσεις που αναπτύσσονται βαθμιαία στη σκέψη των ανθρώπων από τη μικρή τους ακόμη
ηλικία και έκρινε ότι εκεί ακριβώς, στη θέση που αναπτύσσονται οι επιθετικές τάσεις, πρέπει
να οικοδομηθούν οι μηχανισμοί υπεράσπισης και εδραίωσης της ειρήνης. ΄Ετσι,
απευθύνθηκε(1951) στο διάσημο Ελβετό ψυχολόγο Piaget για να μελετήσει τη διαδικασία
οικοδόμησης τους. Δεν θα ήθελα να πιστέψω ότι η πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας
δεν έχει συνειδητοποιήσει τη δυνατότητα των σχολείων να συμβάλλουν ουσιαστικά στην
οικοδόμηση των αξιών της δημοκρατίας που έχει ανελέητα πλήξει η καταιγίδα της
οικονομικής παγκοσμιοποίησης. Απόδειξη της δυνατότητάς τους για οικοδόμηση πεποιθήσεων
είναι το γεγονός ότι η εκπαίδευση, στα πλαίσια των εθνικών κρατών, κατάφερε, με την
επίδραση της γερμανικής κυρίως σκέψης, να αντικαταστήσει τις ιδέες της αναγέννησης και
του διαφωτισμού με τις ιδέες του εθνικισμού. Το κράτος, βαθμιαία, υποκατέστησε τον κόσμο,
την ανθρωπότητα. Ο οικουμενικός άνθρωπος μεταμορφώθηκε σε πολίτη του κράτους του.
Φαίνεται ότι η ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας δεν έχει ανησυχήσει για την εμφάνιση
ρατσιστικών φαινομένων και ξενοφοβίας που θέτουν σε κίνδυνο τις αξίες της δημοκρατίας και
υπονομεύουν την πρόοδο της κοινωνίας. Η σιωπή του, όπως και της ηγεσίας του υπουργείου
Εσωτερικών, στη δίνη των κοινωνικοπολιτισμικών αλλαγών, προκύπτει από την απουσία
σχετικών οδηγιών στα σχολεία και επανεξέτασης προτεραιοτήτων στα προγράμματα σπουδών,
όπως συμβαίνει με τα αντίστοιχα υπουργεία άλλων χωρών. Μια από τις βασικές
προτεραιότητες είναι το πρόγραμμα πολιτικής παιδείας που θα αναπτύσσει τα χαρακτηριστικά
και τις δεξιότητες του σύγχρονου πολίτη που θα του επιτρέπουν να κινείται με άνεση και να
δρα δυναμικά σε ποικίλα κοινωνικοπολιτισμικά επίπεδα (τοπικό, περιφερειακό, εθνικό,
υπερεθνικό) και να αγωνίζεται για τις αξίες της δημοκρατίας. Τα στοιχεία αυτά υποδηλώνουν
μια θέση ουδετερότητας μπροστά στα φαινόμενα που διαβρώνουν τη δημοκρατία. Η
ουδετερότητα όμως είναι θέση που ευνοεί τη συνέχιση της κατάστασης που επικρατεί σήμερα
και παραγνωρίζει το γεγονός ότι τα παιδιά όλων μας θα πληρώσουν το τίμημα των
επιμηθεϊκών μας στάσεων.
Πιστεύω ότι μόνο πολίτες με συμμετοχικές δεξιότητες και ευρύτερες προοπτικές μπορούν
να θέσουν σε κίνηση τη διαδικασία του μετασχηματισμού της τυφλής και σκληρής
παγκοσμιοποίησης που ζούμε σήμερα σε μια παγκοσμιοποίηση της κοινωνικής προόδου και
των αξιών της δημοκρατίας. Φρονώ ότι η αναδόμηση των σκοπών, του περιεχομένου και των
διαδικασιών της πολιτικής παιδείας πρέπει να αποτελέσει επείγουσα προτεραιότητα. Μια
τέτοια αναδόμηση θα συμβάλλει στην άνοδο του επιπέδου πολιτικής παιδείας, που αποτελεί το
πιο αποτελεσματικό μέσο για την οικοδόμηση πεποιθήσεων που αντιμάχονται αντιλήψεις και
πρακτικές ρατσισμού, ξενοφοβίας, διακρίσεων και αποκλεισμού και βελτιώνουν την ποιότητα
της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Φοβούμαι όμως ότι η εστίαση του ενδιαφέροντος στα
οικονομικά ζητήματα και στην άντληση της κομματικής πελατείας δεν αφήνουν περιθώρια για
αφιέρωση χρόνου και σκέψης σε αξίες που πρέπει να αποτελέσουν μέρος της συνείδησης των
νέων πολιτών για να επιδιώξουν την οικοδόμηση μιας κοινωνίας στην οποία θα βλέπουν τον
εαυτό τους και θα αξίζει να ζουν. Κλείνω την αναφορά στο καίριο αυτό ζήτημα με την
πρόταση της συγκρότησης άμεσης επιτροπής ειδικών υψηλού κύρους για την προετοιμασία
κειμένου πολιτικής παιδείας των νέων μας και τη δημοσιότητα του για να αποτελέσει
αντικείμενο ευρείας κριτικής. Παράλληλα, ένας μικρός αριθμός σχολείων θα μπορούσε να
αναπτύξει προγράμματα πολιτικής παιδείας με βάση το πνεύμα της Σύμβασης για τα δικαιώματα του παιδιού.
Ιωάννινα, 28-5-2013