Φιλότιμο, το μυστικό των ελληνικών επιτευγμάτων

Ποια είναι η κινητήριος δύναμη πίσω από τα επιτεύγματα των Ελλήνων στο διηνεκές του χρόνου; Η πηγή της έμπνευσης και το καταφύγιο στις δύσκολες εποχές; «Το φιλότιμο», απαντά αφοπλιστικά το Oxi Day Foundation, μη κερδοσκοπικό ίδρυμα που με έδρα την Ουάσιγκτον ασχολείται με την προβολή της ελληνικής ιστορίας στις ΗΠΑ, δημιούργησε ένα βίντεο για να συστήσει στο διεθνές κοινό το «ελληνικό μυστικό».
«Γνωρίζουμε τους αρχαίους Ελληνες, επειδή επινόησαν τη δημοκρατία και τη σύγχρονη ιατρική, ωστόσο βρίσκονται πίσω από πολλά άλλα», λέει ο αφηγητής στο βίντεο, για να απαριθμήσει μια σειρά πανανθρώπινων αξιών, όπως την ελευθερία λόγου, τον διαχωρισμό των εξουσιών, τα ατομικά δικαιώματα, το συνταγματικό πολίτευμα, που γεννήθηκαν και αναπτύχθηκαν επί ελληνικού εδάφους. Αντίστοιχα, επισημαίνει τις ελληνικές ρίζες των περισσότερων επιστημών, αλλά και το
ελληνικό δαιμόνιο πίσω από πολλές εφευρέσεις. Στη σύγχρονη ιστορία, ο αφηγητής αναφέρει ενδεικτικά το ελληνικό σθένος που αναχαίτισε την ορμή του Χίτλερ στην πορεία του προς τη Ρωσία, αλλά και το θάρρος των Ζακυνθινών, που έσωσαν την εβραϊκή κοινότητα του νησιού. Ποιο, άραγε, είναι το μυστικό τους που τους κρατά στην ορθή πλευρά της ιστορίας;
«Ισως το μυστικό τους είναι το φιλότιμο», απαντά στα αγγλικά ο αφηγητής, για να δώσει τη σκυτάλη σε μια σειρά επώνυμων Ελληνοαμερικανών, οι οποίοι προσπαθούν να δώσουν μια σύντομη ερμηνεία του όρου, την ετυμολογία του οποίου δίνει ο επικεφαλής των ελληνικών σπουδών στο Harvard University, Gregory Nagy. «Είναι η τέλεια λέξη», αποφαίνεται μεταξύ άλλων ο George Stephanopoulos, παρουσιαστής και αρχισυντάκτης των ειδήσεων στο ABC, «μία λέξη που συνοψίζει έναν ολόκληρο τρόπο ζωής», συμπληρώνει ο Antonis H. Diamataris, εκδότης και συντάκτης στο National Herald. «Φιλότιμο σημαίνει ότι δρας βάσει της δικής σου αίσθησης καθήκοντος», απαντά ο κ. Ανδρέας Δρακόπουλος από το Ιδρυμα Νιάρχος, «δεν είναι μια λέξη που εύκολα μεταφράζεται, γιατί συμπυκνώνει πολλά, διαφορετικά νοήματα», επισημαίνει ο πρώην υπουργός Παύλος Γερουλάνος. Για τον ελληνικής καταγωγής διευθύνοντα σύμβουλο του Ιδρύματος Brookings, William Antholis, φιλότιμο σημαίνει αυτοθυσία, ενώ για τον πατέρα Αλέξιο Σκαρλούρτσο η έννοια του φιλότιμου ενσαρκώνεται στη θυσία των 300 στις Θερμοπύλες.
«Το φιλότιμο είναι να ζεις για κάτι ανώτερο από τον εαυτό σου», υπογραμμίζει η Αριάνα Χάφινγκτον, «ακούω τη λέξη αυτή σε όλη μου τη ζωή». Ο πρώην δήμαρχος του Σαν Φρανσίσκο, Arr Agnos, εκτιμά πως το φιλότιμο ήταν που ώθησε τους ελληνικής καταγωγής ψηφοφόρους να τον επιλέξουν, ενώ ο George Logothetis από το Libra Group επισημαίνει ότι η προφορική δέσμευση του Ελληνα έχει μεγαλύτερη ισχύ και από το συμβόλαιο. Ωστόσο, ο κ. Δρακόπουλος σημειώνει ότι δεν πρέπει να επαναπαυόμαστε στις... δάφνες μας, «οφείλουμε να πάμε στο επόμενο στάδιο, να δράσουμε συλλογικά και ατομικά».
Οι Ελληνες ομογενείς δεσμεύονται ότι τις αξίες που συνδέονται με το περίφημο ελληνικό φιλότιμο θα μεταλαμπαδεύσουν και στην επόμενη γενιά.
Η εν λόγω αμετάφραστη λέξη έχει ουκ ολίγες φορές αναλυθεί, προκειμένου να γίνει αντιληπτή η ελληνική ιδιοσυγκρασία. Ο Γερμανός φιλέλληνας Andreas Deffner συνέγραψε το 2012 βιβλίο με τίτλο «Φιλότιμο, περιπέτειες, καθημερινότητα και κρίση στην Ελλάδα». Με εύληπτο και χιουμοριστικό τρόπο, ο κ. Deffner περιγράφει στους Γερμανούς το φιλότιμο με μια... συνταγή. «Δυο-τρεις θετικές σκέψεις, ένα λίτρο αίσθηση για τη ζωή, 500 γραμμάρια φιλοξενία, μια ολόκληρη ώριμη φιλία χωρίς τη φλούδα, δέκα σταγόνες εξυπηρετικότητα, λίγη υπερηφάνεια, αξιοπρέπεια και αίσθηση καθήκοντος». Στο «Εγχειρίδιο μοναδικών λέξεων», προϊόν μιας πανευρωπαϊκής συνάντησης νέων προ μηνών στην Εδεσσα, η ελληνική ομάδα έδωσε τον ορισμό ότι «φιλότιμο είναι να βάζεις τους άλλους και τις ανάγκες τους πάνω από σένα και να τις ικανοποιείς χωρίς να περιμένεις αντάλλαγμα».
Το βίντεο του Oxi Day προσείλκυσε σε τρεις ημέρες 9.733 χρήστες στο YouTube, ενώ η Αριάνα Χάφινγκτον ανάρτησε το βίντεο στον λογαριασμό της. Αλλοι ενθουσιάζονται με το περιεχόμενο και άλλοι υπενθυμίζουν μιαν άλλη, λιγότερο ρομαντική, διάσταση. «Το φιλότιμο εμφανίζεται συνήθως όταν το μαχαίρι φτάνει στο κόκαλο!».
Ιωάννα Φωτιάδη-Καθημερινή