Το ψάρι δεν βρωμάει μόνο από το κεφάλι

Καλοκαίρι, είμαστε καθισμένοι σε καφενείο στο λιμάνι μικρού νησιού του Αιγαίου. Όταν φτάνει το πλοίο κατεβαίνει κύριος ο οποίος εμφανώς δεν είναι τουρίστας, κρατά τσάντα και δείχνει έτοιμος να αναλάβει εργασία. Τον υποδέχεται μια νεαρή κοπέλα με μοντέρνο πολύ περιποιημένο ντύσιμο, μοιάζει Αθηναία που κάνει διακοπές. Σε λίγο έρχονται να καθίσουν δίπλα μας. Ο κύριος βγάζει ένα λάπτοπ και αρχίζουν μια σοβαρή κατά τα φαινόμενα συζήτηση. Κάθε τόσο κάτι γράφει στον υπολογιστή του. Μας τρώει η περιέργεια, ακούμε αποσπασματικά μόνο κάποιες προτάσεις, γρήγορα όμως καταλαβαίνουμε ότι το θέμα είναι η εξασφάλιση κάποιας μορφής επιδότησης για τη γιαγιά. Η φράση που δεν θα ξεχάσουμε είναι η ερώτηση του συμβούλου, ας τον ονομάσουμε έτσι, αν η γιαγιά έχει «κοτούλες στην αυλή της». Δικαίωμα σε τι είδους ενίσχυση θα της έδιναν οι κοτούλες δεν μάθαμε. Ούτε φυσικά αν τα λεφτά θα πήγαιναν στη γιαγιά ή στην εγγονή. Μετά από κάποια ώρα ολοκλήρωσαν ικανοποιημένοι τη συνεργασία τους και ο κύριος τη διαβεβαίωσε ότι όλα θα πάνε καλά. Όπως της είπε θα έπαιρνε το επόμενο καράβι και θα επέστρεφε αυθημερόν. 
Ψιλά πράγματα σίγουρα. Η δομή ωστόσο απόλυτα ενδεικτική. Ο ιδιώτης σύμβουλος ο οποίος γνωρίζει τους μηχανισμούς και τα παραθυράκια και ο πολίτης ο οποίος θέλει τα λεφτά κι είναι πρόθυμος να φτιασιδώσει την αίτηση όσο χρειάζεται. Ας το μεταφέρουμε στα Ζωνιανά τώρα. Εκεί όλα είναι στο τετράγωνο και βάλε. Ο πολίτης δεν είναι η εγγονή της γιαγιάς αλλά μια όχι ευκαταφρόνητη μερίδα της κοινωνίας η οποία είναι απόλυτα αποφασισμένη να πάρει αυτό που θέλει, χωρίς να έχει τον παραμικρό ενδοιασμό να παραβιάσει το νόμο. Η λογική των αριθμών συνεπάγεται πως έχει και πολιτική ισχύ, πάντα θα βρεθούν πολιτικοί έτοιμοι να βοηθήσουν. Άλλωστε έχει αποδείξει με τον πιο άγριο τρόπο ότι μπορεί να φτάσει στα άκρα, είναι υπολογίσιμη δύναμη ακόμα και για την αστυνομία. Ποιος μπορεί να ξεχάσει την επίθεση με καλάζνικοφ στην αυτοκινητοπομπή της αστυνομίας με θύμα έναν 27χρονο αστυνομικό. Πέθανε μετά από 8 βασανιστικά χρόνια νοσηλείας. Τέτοιες ακρότητες έχουμε καιρό να ακούσουμε. Ίσως επειδή τώρα, όπως σημείωνε σχετικό ρεπορτάζ , στα χωριά βρίσκεις «ένα τσούρμο τεμπέληδες που καλόμαθαν με τις αγροτικές επιδοτήσεις, περιφέροντας από καφενείο σε καφενείο τα μαύρα πουκάμισα και τα όπλα».

Από κοντά φυσικά ο ιδιώτης σύμβουλος ο οποίος όμως σε αυτή την περίπτωση είναι ένα ολόκληρο κύκλωμα με γνώση για το πώς γίνεται η δουλειά αλλά και άκρες στη διοίκηση για να κάνουν όσοι πρέπει τα στραβά μάτια, όλοι φυσικά με το αζημίωτο. Όσο για τα παραθυράκια, μπαλκονόπορτα ολόκληρη, ευγενική χορηγεία των κομμάτων. Μυστήριο η συναίνεση της Ευρώπης σε μια διαδικασία μεταφερόμενων βοσκότοπων η οποία φωνάζει να καταστρατηγηθεί.

Ανάμεσα σ’ αυτά τα δύο άκρα κινείται ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας της υπαίθρου. Η λογική της κυβέρνησης, κάθε κυβέρνησης είναι να κλείσει τα παραθυράκια. Είναι το μόνο που αποδίδει. Φυσικά και οι έλεγχοι εφόσον γίνονται ηλεκτρονικά. Σε αντίθετη περίπτωση είναι ζήτημα χρόνου να διαφθαρούν και οι ελεγκτές πέρα από το ότι είναι πρακτικά αδύνατον να προλάβουν όλες τις περιπτώσεις.

Εκείνο που σίγουρα δεν αλλάζει όμως είναι η νοοτροπία. Η κουλτούρα, τόσο ευρέως διαδεδομένη, ότι κλέβω το κράτος όπου και όσο μπορώ. Το κάνω επειδή μπορώ, επειδή το κάνουν όλοι ή το κάνω επειδή θεωρώ τον εαυτό μου αδικημένο. Κλέβω το κράτος επειδή αυτό πρώτο με κλέβει, επειδή δεν ανταποκρίνεται στις υποχρεώσεις του. Σε αυτή τη νοοτροπία η ύπαιθρος και η πόλη βρίσκονται στο ίδιο ακριβώς μήκος κύματος.

Το σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ αντιμετωπίστηκε όπως είναι λογικό κατ αρχήν ως πολιτικό και οικονομικό σκάνδαλο. Τέτοιο σίγουρα είναι κι όσο μαθαίνουμε λεπτομέρειες, ορισμένοι πολιτικοί βγαίνουν βαρέως εκτεθειμένοι. Το ίδιο έχει συμβεί και σε παλαιότερες ανάλογες περιπτώσεις, η πολιτική διάσταση προέχει. Σπανίως μας απασχολεί όμως η πολιτισμική διάσταση η οποία αν θέλουμε να είμαστε ειλικρινείς είναι εξίσου σοβαρή. Πώς γίνεται δηλαδή να πάει μπροστά μια κοινωνία όταν δεκάδες ή και εκατοντάδες χιλιάδες είμαστε έτοιμοι ανά πάσα στιγμή να δηλώσουμε ψεύτικα βοσκοτόπια, να κάνουμε μικρή ή μεγάλη φοροδιαφυγή, να χτίσουμε αυθαίρετα, να παραβιάσουμε των κώδικα οδικής κυκλοφορίας όπου δεν υπάρχουν κάμερες ή να προσφύγουμε στο ρουσφέτι για να πετύχουμε τον διορισμό. Λένε ότι το ψάρι βρωμάει από το κεφάλι. Μας αρέσει ή όχι όμως πολλές φορές βρωμάει όλο μαζί. Κι αυτό είναι πολύ πιο δύσκολο να αλλάξει.

Η συνήθης αντίρρηση είναι ότι αυτή η συμπεριφορά δεν βρίσκεται στο DNA του Έλληνα, είναι οι περιστάσεις που τον οδηγούν. Όταν ξεκινούσα τη δημοσιογραφία και μιλούσαμε για τη φοροδιαφυγή άλλοι εμπειρότεροι εμού εξηγούσαν ότι με την ανάπτυξη της χώρας αυτά τα φαινόμενα θα εξαλειφθούν όπως εξαλείφθηκαν στην Ευρώπη. Να λοιπόν 40 χρόνια μετά και δεν έχουν εξαλειφθεί. Κάποια, με την ψηφιοποίηση μπορεί να έχουν παρακαμφθεί ωστόσο άλλα έχουν χειροτερέψει. Ίσως τελικά επειδή και τις περιστάσεις εμείς τις διαμορφώνουμε.

 Π. Καψής-ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ