Ιπποφαές: Σύγχρονη καλλιέργεια με έναν αρχαίο καρπό

Υπάρχει η δυνατότητα επιδότησης αν η καλλιέργεια γίνει στο πλαίσιο ομάδας παραγωγών με τη δημιουργία μεταποιητικής μονάδας

Εναλλακτική πηγή εισοδήματος μπορεί να αποτελέσει η άγνωστη μέχρι πρόσφατα καλλιέργεια στην Ελλάδα του ιπποφαούς, ενώ στην περίπτωση που η αξιοποίηση γίνει στο πλαίσιο ομάδας παραγωγών με τη δημιουργία και μεταποιητικής επιχείρησης, υπάρχει δυνατότητα και επιδότησης μέσω προγραμμάτων, όπως το Leader και ο αναπτυξιακός νόμος.

Το ιπποφαές είναι ένα από τα αρχαιότερα φυτά στη Γη που συγκαταλέγεται στην κατηγορία των «υπερτροφών» (super foods), όπως είναι η σπιρουλίνα, η αλόη, η γύρη και το τζίνσενγκ, διαθέτοντας 30 φορές περισσότερη βιταμίνη C από το πορτοκάλι.
Πρόκειται για μια νέα καλλιέργεια που άρχισε να γίνεται γνωστή τα τελευταία 2-3 χρόνια υποσχόμενη ένα καλό εισόδημα και με σημαντικές δυνατότητες ανάπτυξης. Το έλλειμμα σήμερα στον τομέα της μεταποίησης του συγκεκριμένου προϊόντος, αναμφίβολα αποτελεί ένα μειονέκτημα, καθιστώντας μονόδρομο για την ενασχόληση με το ιπποφαές τη σύσταση ομάδων παραγωγών για την από κοινού εκμετάλλευση του προϊόντος.
Το ιπποφαές -όπως μας αναφέρει ο
γεωπόνος Κάσσανδρος Γάτσιος που έχει εκδώσει και βιβλίο για τη συγκεκριμένη καλλιέργεια με τίτλο «Ιπποφαές, το πολυδύναμο φυτό του μέλλοντος»- είναι ένα είδος που καλλιεργείται για την
παραγωγή καρπών από δεκαετίες στην Ευρώπη και την Ασία, αλλά και σαν φυτό για την προστασία των επικλινών εδαφών από τη διάβρωση, όπως και σαν καλλωπιστικό φυτό. Πολλοί ερευνητές σε Ευρώπη και Ασία, αλλά και πιο πρόσφατα στην Αμερική, έδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον γι' αυτό το πολυδύναμο φυτό. Η πρώτη βιομηχανία μεταποίησης των προϊόντων του ιπποφαούς ιδρύθηκε στη ρωσική πόλη Bisk το 1940, όταν ήδη είχαν γίνει γνωστές οι πολύτιμες ιδιότητες των καρπών, των σπόρων, των φύλλων και του φλοιού του.

Στην Ελλάδα υπολογίζεται σήμερα ότι καλλιεργούνται περί τα 1.400 στρέμματα, ενώ η τάση είναι να αυξηθεί και άλλο η καλλιεργούμενη έκταση στα επόμενα χρόνια. Παράλληλα, η καλλιέργειά του δεν είναι απαιτητική και τα κέρδη από την πώληση της παραγωγής μπορούν να είναι υπό προϋποθέσεις μεγαλύτερα έναντι άλλων συμβατικών καλλιεργειών

Παρότι η χρήση του ιπποφαούς στην Ευρώπη και την Ασία είναι γνωστή από αιώνες, η βιομηχανική δραστηριότητα για την παραγωγή και αξιοποίηση διατροφικών παραγώγων καθυστέρησε να αναπτυχθεί, και αυτή έγινε στη Ρωσία, τη δεκαετία του 1940. Τα επόμενα χρόνια η βιομηχανία μεταποίησης του ιπποφαούς αναπτύχθηκε στη χώρα αυτή πάρα πολύ, με αποτέλεσμα παράγωγα του φυτού αυτού να αποκτήσουν τέτοια φήμη και αξιοπιστία ώστε να χρησιμοποιηθούν ακόμη και στη διατροφή των αστροναυτών, αλλά και σαν βασικά συστατικά των κρεμών του δέρματος για την προστασία των αστροναυτών από την κοσμική ακτινοβολία.
Τη δεκαετία του 1980, η Κίνα εγκατέστησε τις πρώτες φυτείες ιπποφαούς και από το 1982 μέχρι σήμερα ιδρύθηκαν περίπου 150 βιομηχανίες στις οποίες παράγονται 200 διαφορετικά είδη προϊόντων με βάση όλα τα εκμεταλλεύσιμα συστατικά του ιπποφαούς. Πιο πρόσφατα, ιδρύθηκαν στη Γερμανία, τη Γαλλία, στον Καναδά και σε άλλες χώρες πολλές βιομηχανίες επεξεργασίας των προϊόντων του φυτού αυτού και την παραγωγή πολυάριθμων προϊόντων.
Στην Ελλάδα υπολογίζεται σήμερα ότι καλλιεργούνται περί τα 1.400 στρέμματα, ενώ η τάση είναι να αυξηθεί και άλλο η καλλιεργούμενη έκταση στα επόμενα χρόνια.
Η καλλιέργειά του δεν είναι απαιτητική και τα κέρδη από την πώληση της παραγωγής μπορούν να είναι υπό προϋποθέσεις μεγαλύτερα έναντι άλλων συμβατικών καλλιεργειών. Παρά, ωστόσο, τις αξιοσημείωτες δυνατότητες ανάπτυξης του ιπποφαούς στην Ελλάδα, όπως επισημαίνουν γνώστες της αγοράς, η καλλιέργειά του θα πρέπει να γίνει ορθολογικά και με τον ενδεδειγμένο τρόπο, για να έχει τα επιθυμητά αποτελέσματα.
Απόδοση
1.700 ευρώ ανά στρέμμα τα έσοδα για τον παραγωγό
Με το κόστος εγκατάστασης να ανέρχεται σε 800 ευρώ ανά στρέμμα, η μέση στρεμματική απόδοση μετά τα δύο πρώτα χρόνια μπορεί να φτάσει τον 1 τόνο, αποφέροντας έσοδα της τάξης των 1.700 ευρώ ανά στρέμμα.
Μέχρι το τέταρτο έτος, όταν αρχίζει η παραγωγή των καρπών -σύμφωνα με τον γεωπόνο Κάσσανδρο Γάτσιο-, το ετήσιο κόστος είναι μικρό, της τάξεως των 50-70 ευρώ το στρέμμα. Με την έναρξη της παραγωγής το ετήσιο κόστος διαμορφώνεται κυρίως από τα έξοδα συγκομιδής των καρπών και των φύλλων. Το κόστος αυτό ποικίλλει από 600 έως 1.000 ευρώ το στρέμμα, ανάλογα με το αν η συγκομιδή γίνεται με ένα μηχάνημα δόνησης ή απορρόφησης των καρπών ή με τα χέρια.
Υπολογίζεται ότι με μια μέση παραγωγή 1.000 κιλών ανά στρέμμα, το ιπποφαές μπορεί να δώσει καθαρό εισόδημα στον παραγωγό περί τα 1.700 ευρώ.
Αξιοποίηση
Σε περίπτωση δε που η αξιοποίηση γίνει στο πλαίσιο μιας ομάδας παραγωγών, που θα ιδρύσει μονάδα για τη μεταποίηση καρπών και φύλλων και η οποία μπορεί υπό προϋποθέσεις να επιδοτηθεί από διάφορα προγράμματα όπως το Leader και ο Επενδυτικός Νόμος, τότε η καθαρή πρόσοδος μπορεί να είναι πολύ μεγαλύτερη.
Σύμφωνα με τους γνώστες του προϊόντος, το καλύτερο μοντέλο παραγωγής, μεταποίησης και εμπορίας για το ιπποφαές είναι εκείνο της ομάδας παραγωγών. Τα μέλη της ομάδας αυτής θα καλλιεργούν το ιπποφαές, το οποίο θα παραδίδουν στην ομάδα που θα συγκεντρώνει την παραγωγή και θα προβαίνει στην πρώτη μεταποίηση των καρπών του, παράγοντας χυμούς, έλαια, στερεά υπόλοιπα μεταποίησης, αλλά και αξιοποιώντας τα φύλλα ως αφεψήματα. Επίσης η ομάδα θα ερευνά τις αγορές και θα τροφοδοτεί με τα προϊόντα της πρώτης μεταποίησης διάφορες εταιρείες (φαρμακευτικές, καλλυντικών, λειτουργικών τροφίμων, βιομηχανίες χυμών, αρτοσκευασμάτων κ.λπ.) του εσωτερικού και του εξωτερικού, οι οποίες θα προβαίνουν στην τελική μεταποίηση, εξασφαλίζοντας τις υψηλότερες δυνατές τιμές προς όφελος των παραγωγών.
Ο καρπός του ιπποφαούς ζυγίζει μεταξύ 270 και 580 mg, ανάλογα με την ποικιλία και την ωριμότητα. Η εφαρμογή πίεσης στους καρπούς δίνει χυμό σε ποσοστό 60-85%.
Το ιπποφαές έχει δύο πηγές ελαίου: τη σάρκα των καρπών και τα σπέρματα (κουκούτσια). Τα σπέρματα περιέχουν έλαιο 6,4 - 20,2% και η σάρκα που περιβάλλει τους σπόρους 3-8%. Η περιεκτικότητα του χυμού σε σάκχαρα κυμαίνεται συνήθως στο 3-7%.
Θρεπτικός καρπός
Οι καρποί του ιπποφαούς είναι μεταξύ των πλέον θρεπτικών και πλούσιων σε βιταμίνες καρπών.
Το ιπποφαές χρησιμοποιήθηκε στην παραδοσιακή ιατρική του Θιβέτ και της Μογγολίας για περισσότερα από 1.000 χρόνια.
Οι χρήσεις του ήταν εναντίον του βήχα, ως αποχρεμπτικού, για τη βελτίωση της κυκλοφορίας του αίματος όπως και της λειτουργίας του πεπτικού συστήματος.
Αξιοποιείται από τον καρπό μέχρι τη ρίζα
Το ιπποφαές είναι ένα από τα ελάχιστα είδη φυτών του οποίου χρησιμοποιούνται όλα τα μέρη, όπως είναι: οι καρποί, τα φύλλα, ο φλοιός, οι βλαστοί, οι σπόροι, το ξύλο και το ριζικό του σύστημα. Το ιπποφαές χρησιμοποιείται:
α) Ως τρόφιμο και ζωοτροφή:

• Για την παραγωγή χυμών. Οι χυμοί αυτοί είναι πολύ πλούσιοι σε βιταμίνες, έχουν δε επίσης πολύ ωραία γεύση.
• Για την παραγωγή αλκοολούχων ποτών, όπως είναι διάφορα λικέρ, απεριτίφ κ.λπ.
• Τα φύλλα, οι νεαροί βλαστοί και η πούλπα των καρπών, μετά την επεξεργασία της, μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως ζωοτροφή των αγροτικών ζώων.

β) Ως φαρμακευτικό φυτό:

• Οι τοπικές εφαρμογές του ελαίου του ιπποφαούς είναι κατάλληλες για την αντιμετώπιση των ερεθισμών του δέρματος, δερματίτιδων, εκζεμάτων κ.λπ.
• Το έλαιο του ιπποφαούς, που προέρχεται από τους σπόρους του, είναι πολύ πλούσιο σε βιταμίνες (C, Ε, Α, Β1, Β2, Β6, Β12, F, Κ, Ρ), τοκοφερόλες, φλαβονοειδή, πολυακόρεστα λιπαρά οξέα, φυτοστερόλες, σάκχαρα κ.λπ. Ολες αυτές οι ουσίες έχουν πολύτιμες φαρμακευτικές ιδιότητες για εσωτερική ή εξωτερική χρήση.
• Με τα φύλλα του και τους φλοιούς του γίνονται θεραπευτικά ροφήματα. Τα φύλλα του χρησιμοποιούνται νωπά ή αποξηραμένα. Τα ροφήματα αυτά έχουν πολύ καλά αποτελέσματα σαν αποχρεμπτικά, αλλά και σε νοσήματα του αναπνευστικού συστήματος.

γ) Ως φυτό που χρησιμοποιείται από τη βιομηχανία καλλυντικών:

• Τα φυτά που είναι κατάλληλα για τη βιομηχανία καλλυντικών είναι αυτά των οποίων οι καρποί είναι πλούσιοι σε αντιοξειδωτικές ουσίες, σε βιταμίνες και σε φλαβονοειδή, δηλαδή στα στοιχεία που είναι πλούσιο το ιπποφαές.

δ) Ως φυτό με χρωστικές ιδιότητες:

• Τα φύλλα και οι νεαροί του βλαστοί περιέχουν μία ουσία, την κερσετίνη, που χρησιμοποιείται στη βιομηχανία της βαφής των νημάτων, επειδή σε συνδυασμό με τα άλατα του σιδήρου δίνει ένα υπέροχο γκρίζο χρώμα.
• Οι χρωστικές των καρπών του χρησιμοποιούνται στη βιομηχανία τροφίμων και τη φαρμακοβιομηχανία.

ε) Ως φυτό με περιβαλλοντικό ενδιαφέρον:

• Το ριζικό του σύστημα διακλαδίζεται πολύ γρήγορα και έχει τη σπάνια ιδιότητα της δέσμευσης του ατμοσφαιρικού αζώτου σε συμβίωση με ακτινοβακτήρια. Το φυτό αυτό προσαρμόζεται σε άγονα εδάφη και επιπλέον τα εμπλουτίζει με άζωτο. Επίσης το ιπποφαές είναι φυτό που μπορεί να ανεχτεί υψηλές συγκεντρώσεις χλωριούχου νατρίου στο έδαφος και επομένως είναι κατάλληλο για φύτευση κατά μήκος των οδών, όπου τον χειμώνα διασπείρεται αλάτι για προστασία των οχημάτων από την ολίσθηση στον πάγο, αλλά και κατά μήκος των ακτών για την προστασία τους από τη διάβρωση.
• Χρησιμοποιείται ως αντιδιαβρωτικό φυτό των επικλινών εδαφών, με πολύ εντυπωσιακά αποτελέσματα στην αποκατάσταση πολλών επικλινών εδαφών και κυρίως των πυρόπληκτων περιοχών.
• Το ξύλο του ιπποφαούς είναι πολύ σκληρό και χρησιμοποιείται στην ξυλουργική για τη δημιουργία ξύλινων μικροκατασκευών.

Οι χρήσεις των ελαίων του
Πολύτιμο για τη φαρμακοβιομηχανία
Βιομηχανίες φαρμάκων και καλλυντικών, καθώς και επιχειρήσεις παραγωγής πρόσθετων διατροφής και λειτουργικών τροφίμων χρησιμοποιούν τα έλαια του ιπποφαούς λόγω των ευεργετικών τους ιδιοτήτων.
Τα έλαια που προέρχονται από τους καρπούς του ιπποφαούς είναι μοναδικά επειδή η περιεκτικότητά τους σε λιπαρά οξέα ποικίλλει ανάλογα με το αν τα έλαια αυτά προέρχονται από τα μαλακά μέρη (πούλπα, επιδερμίδα) ή τα σπέρματα. Εχουν γίνει πολυάριθμες εργασίες με αντικείμενο τη σύνθεση των ελαίων σε λιπαρά οξέα του καρπού του ιπποφαούς από διάφορους ερευνητές σε διαφορετικές ποικιλίες, υποποικιλίες και πηγές προέλευσης.
Το έλαιο των σπόρων χαρακτηρίζεται από την υψηλή περιεκτικότητά του σε ακόρεστα λιπαρά οξέα (85-90%), μεταξύ των οποίων τα δύο ουσιώδη λιπαρά οξέα: το λινολεϊκό οξύ ή ω-6 και το α-λινολενικό οξύ ή ω-3. Τα δύο αυτά ακόρεστα λιπαρά οξέα μπορεί να αντιπροσωπεύουν μέχρι το 70% της συνολικής περιεκτικότητας σε λιπαρά οξέα. Υπάρχουν και άλλα λιπαρά οξέα στους σπόρους του ιπποφαούς, όπως: το ολεϊκό οξύ (13-30%), το παλμιτικό οξύ (7-20%), το στεαρικό οξύ (2-9%).
Πού θα απευθυνθώ

• Κάσσανδρος Γάτσιος, Γεωπόνος - SymAgro, τηλ. 26510 07653 - 6944846475
• Αγροτικός Συνεταιρισμός Πολυδύναμων Φυτών Δυτικής Μακεδονίας, Tηλέφωνο: 24610 98 500, Φαξ: 24610 98 500
• Έθνος