Μνήμες και αναμνήσεις από το Πέτρινο Γυμνάσιο Λαμίας

Β. Δ. Αναγνωστόπουλος

Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου.

Ομιλία σε εκδήλωση για το «Πέτρινο» του συλλόγου εκπαιδευτικών Μιχάλης Παπαμαύρος που πραγματοποιήθηκε στο Δημοτικό Θέατρο Λαμίας την 1.12.13

Αγαπητοί φίλοι, κυρίες και κύριοι

Ζητώ εκ των προτέρων την κατανόησή σας ,αν διαπιστώσετε στο λόγο μου συναισθηματική υπερφόρτωση και ραγισματιά πέραν του δέοντος, λαμβάνοντας υπόψη ότι  αναφέρομαι  σε σκληρά μεταπολεμικά χρόνια, ιδιαίτερα για τους μαθητές από τα χωριά με τις απίθανες οικονομικές δυσχέρειες και φόβους καθημερινούς. Επιπρόσθετα  φανταστείτε το Πέτρινο κτήριο, το Γυμνάσιο Αρρένων Λαμίας, ως φόντο στην ομιλία, γιατί τηρουμένων των αναλογιών θυμίζει τον Πύργο του Κάφκα, που μέσα και γύρω του σπουδάζουν και μεγαλώνουν ηλικιακά οι έφηβοι της γενιάς που αναστήθηκε μέσα στην  πικρή Κατοχή και την μετεμφυλιακή Ελλάδα. Εδώ μεγάλωσα κι εγώ ,στις ανηφόρες και κατηφόρες, 1954-1960.Και θα προσπαθήσω να μεταφέρω και να απλώσω μέσα στην Αίθουσα σαν καθαρή μπουγάδα τα βιώματα και τις σκέψεις μου για το Πέτρινο Γυμνάσιο και όσα συνδέονται με αυτό.

Εν πρώτοις να ευχαριστήσω εγκάρδια όσους είχαν αυτή την  έξοχη ιδέα να εορταστεί το

χρυσό ιωβηλαίο του Πέτρινου Γυμνασίου, τα 100 χρόνια από την ανέγερσή του, και μεταξύ των πρώτων να συγχαρώ και να ευχαριστήσω όλως ιδιαιτέρως την Ελένη Μπενιάτα, άξια εκπαιδευτικό και πρόεδρο του Σωματείου «Μιχάλης Παπαμαύρος. Σύλλογος για την ανάδειξη της Ιστορίας της Εκπαίδευσης στη Φθιώτιδα»,για την ευγενική πρόσκληση  να μιλήσω ενώπιόν σας, ενός εκλεκτού ακροατηρίου της Λαμίας.

Το να μιλάει κανείς για τα κτήρια, δημόσια ή ιδιωτικά, γενικώς για τα κτίσματα, δεν μιλάει παρά για τον ίδιο τον άνθρωπο, για τους ανθρώπους που τα έχτισαν και στέγασαν εκεί μέσα όνειρα και ελπίδες ζωής. Δεν είναι άψυχα, αντίθετα είναι ποτισμένα με  βιώματα και ιστορικές επιστρώσεις ,με ιστορία και ιστορίες γενεών και γενεών .Δεν είναι άφωνα, αλλά φωνήεντα για όσους μπορούν να ακροασθούν το παρελθόν, δεν είναι απρόσωπα αλλά  απλώς με πρόσωπο γερασμένο με τον καιρό και σώμα κατάστικτο με  ζωγραφιές ανεξίτηλες σαν βραχωμένες πεταλίδες της θάλασσας. Το  εκατόχρονο Πέτρινο Γυμνάσιο Αρρένων Λαμίας έχει ψυχή, έχει φωνή, έχει πρόσωπο. Το δικό μας πρόσωπο, τη δική μας φωνή, τη δική μας ψυχή.

Να, ας φανταστούμε τα πρωινά σφυρίγματα του Γυμναστή μας, να μπούμε στοιχημένοι κατά τάξη στο προαύλιο ,να γίνει έπαρση σημαίας και ν΄ ακολουθήσει το πατερημών, και ύστερα σε ημερήσια διάταξη οι ανακοινώσεις για τα μαλλιά και τα καπέλα και οι αποβολές των απείθαρχων μαθητών. Μετά αρχίζαμε με ευταξία  να ανεβαίνουμε την πετρόχτιστη σκάλα περνώντας μπροστά από όλους τους καθηγητές και τον Γυμνασιάσχη, βεβαίως βεβαίως. Και δεξιά κι αριστερά να μας περιμένουν οι κυψέλες μάθησης, οι καθαρές , ευάερες και ευήλιες αίθουσες με τα  ξύλινα θρανία για δύο ή στην ανάγκη για  τρεις μαθητές, και στην κορυφή η έδρα, το τραπέζι και η καρέκλα του καθηγητή και δίπλα ο μαυροπίνακας ! Α, τι θα μπορούσε να μαρτυρήσει, αν μπορούσε να μιλήσει! Να μπαίνει ο καθηγητής ή η καθηγήτρια και μεις να πεταγόμαστε όρθιοι  και με πάταγο να καλημερίζουμε. Να ακολουθεί απόλυτη σιγή στην τάξη , με ζωγραφισμένο στο πρόσωπό μας το  άγχος κι η αγωνία στο αργό φυλλογύρισμα του καταλόγου για μάθημα.

 Ακόμα ηχούν στ΄αυτιά μου φωνές χαρούμενες κι αλαλαγμοί , όταν χτυπούσε το  κουδούνι για διάλειμμα ή όταν ήταν, σπάνια βέβαια,  να πάμε περίπατο ή εκδρομή. Στα διαλείμματα  καθισμένοι στο κάτω πέτρινο τοίχωμα της αυλής να παρατηρούμε και να σχολιάζουμε περαστικούς και λίγα αυτοκίνητα του δρόμου. Κι ο Βλάχος με τη βέργα στο χέρι να κόβει βόλτες ανάμεσά μας και με νόημα να χτυπάει τα μαθητικά  χέρια που κρύβονταν στις τσέπες του παντελονιού!

Και στο δεύτερο όροφο οι μεγάλες τάξεις! Με πόσο θαυμασμό βλέπαμε αλήθεια τους ογδοήτες και με πόση συγκατάβαση  έβλεπαν εκείνοι εμάς τους μικρότερους! Αλλά αυτή ήταν η φυσική τάξη των πραγμάτων .Οι μεγάλοι να ΄ναι ψηλά και οι μικρότεροι να έχουν την υπομονή για να φτάσουν εκεί κάποτε.

Τα κτήρια στοιχειώνουν και γίνονται θρύλοι και φόβητρα, τόποι έμπνευσης και σημεία αναφοράς. Εδώ περικλείεται η ζωή μας  και εγγράφεται μέσα στους τοίχους. Δεν είναι τυχαίο ότι ισχυροί δεσμοί μας συνδέουν με το σπίτι όπου γεννηθήκαμε  και μεγαλώσαμε με το νανούρισμα της γιαγιάς ,τα παιχνίδια μας στην αυλή, το γαύγισμα του σκύλου. Ο Κωστής Παλαμάς θα γράψει για το πατρικό σπίτι:

Το σπίτι που γεννήθηκα ίδιο στην ίδια στράτα

στα μάτια μου όλο υψώνεται και μ΄όλα του τα νιάτα..

Για το σχολειό μας τι μπορεί να πει κανείς και πώς να μιλήσει για τη ζεστή αυτή φωλιά και το ναό του πνεύματος και να μην νιώθει ανεπαρκής, λίγος και μικρός; Πώς να σταθμίσει τα αστάθμητα; Τα συναισθήματα ,τις χαρές ή τις παιδικές θλίψεις και εφηβικές μελαγχολίες, τις φιλίες ,τις εκδρομές, τους δασκάλους του; Πώς να ζυγιάσει κανείς τα πρώτα βήματα στη ζωή του; Και πώς  να κατεβεί στην αγνή ψυχούλα  του παιδιού και να νιώσει το αίθριο τριανταφυλλένιο γέλιο του ή το καταρρακτώδες κλάμα του; Το Δημοτικό σχολειό εγγράφεται μέσα μας απαρασάλευτο σε όλη τη ζωή μας και μας ακολουθεί παντού. Το έχουν υμνήσει οι ποιητές μας. Αναφέρω ένα δείγμα. Είναι του Σπεράντσα:

Μες στην πρασινάδα, μες στην ομορφιά

το μικρό σχολειό μας μοιάζει ζωγραφιά..

Διάπλατα στον ήλιο παραθύρια να !

Σαν γυρνά το μάτι, φτάνει ως τα βουνά.

Το Πέτρινο Γυμνάσιο Αρρένων Λαμίας…Πάντοτε ασκούσε πάνω μου ιδιαίτερη γοητεία ο αιωνόβιος άνθρωπος, ο αιωνόβιος πλάτανος  και βέβαια τα αιωνόβια κτήρια. Και δεν είναι μόνο τα εκατό χρόνια που εντυπωσιάζουν ,αλλά  ο βίος εκατό χρόνων, που σημαίνει ζωή και δράση και ιστορία εκατό χρόνων.

Βλέπω το Πέτρινο Γυμνάσιο  Λαμίας να στέκει αγέρωχο ,ως κιβωτός και στέγη ονείρων, παρά τις μπόρες πολέμου και φθοράς, του Α΄ και Β΄ παγκόσμιου πολέμου, τις ριζικές αλλαγές συνθηκών και συνηθειών ζωής με τη επικράτηση της σύγχρονης τεχνολογίας, και μου γεννιούνται στοχασμοί ευγνωμοσύνης προς τα γράμματα και την παιδεία ,που κρατούν την ψυχή μας  όρθια μπροστά στις θύελλες και τις νέες περιπέτειες του έθνους μας. Στέκει αγέρωχο για να θυμίζει ότι η «παιδεία είναι το μόνον εν ημίν αθάνατον και θείον», είναι η «βακτηρία του βίου»,στην οποία μπορούμε να στηριχτούμε και σήμερα στις δεινές και πικρές μέρες που περνούμε.

Στις απλόχωρες και ψηλοτάβανες αίθουσές του γεννιούνταν για δεκαετίες,  ήδη από το 1914, τα όνειρα των νέων ανθρώπων, των μαθητών, μέσα σε ένα απρόσφορο για μεγάλα πετάγματα κοινωνικό κλίμα, ωστόσο εκεί επωάζονταν στις καρδιές των εφήβων το καινούργιο, οι φιλόδοξες ιδέες και διαγράφονταν οι μελλοντικοί ορίζοντες δράσης και επιδιώξεων. Κάθε γωνιά του ,αν μπορούσε να ζωντανέψει, πόσα δεν θα είχε να μας αφηγηθεί από τη μαθητική ζωή. Εκείνα τα σκαλιά πόσα παιδικά τρυφερά, σταθερά ή αβέβαια πόδια δεν ανεβοκατέβηκαν  χιλιάδες ,εκατομμύρια φορές, πατείς με πατώ σε κάποτε, χαρούμενα ή αγκομαχώντας. Κι αυτό το προαύλιο τι έχει ακούσει, φωνές, απειλές, ουρλιαχτά, βρισιές, μυστικά, αστείες ιστορίες, το δαιμονισμένο κουδούνι για διάλειμμα, για έξοδο και είσοδο… και τι δεν έχει δει, παιδικά καμώματα, κυνηγητά, φιλονικίες, σπρωξίματα, ασκήσεις και  παρελάσεις,  και πόσοι  δεν βημάτισαν πάνω του κάποιες φορές με γυμνά πόδια ή μπαλωμένα παπούτσια και δεν περιέφεραν την αγωνία τους για τις καθημερινές ανάγκες. Και αλησμόνητο θα μένει το παζάρι  των μαθητών στο προαύλιο  με τα βιβλία, γιατί κάθε αρχή του σχολικού έτους, τις πρώτες πρώτες ημέρες ,κάναμε τις αγοραπωλησίες  μας, πωλούσαμε τα μεταχειρισμένα  βιβλία της περασμένης χρονιάς και αγοράζαμε καινούργια παλιά για την νέα τάξη  ! Και τα διατηρούσαμε όσο γινόταν σε καλή κατάσταση, σχεδόν με ευλάβεια θρησκευτική, για να τα πωλήσουμε του χόνου, κάποτε και σε μεγαλύτερη τιμή, πάνω από 2 ή 3 δραχμές!

Συγκινούμαι ιδιαίτερα και συγκινούμαι πολύ, όταν φανταστώ τον εαυτό μου   μικρό και φοβισμένο παιδάκι σαν ήρθε από τον Άγιο Γεώργιο Δομοκού , να θαυμάζει το μεγάλο επιβλητικό κτήριο, να  ανεβαίνει για πρώτη φορά τις πέτρινες σκάλες, Φθινόπωρο του  1954, και να γίνεται σπίτι του ως το 1960, να μαθαίνει σπουδαία γράμματα, να ακούει σοφούς  καθηγητές, να αποκτά φίλους, να ανδρώνεται, να κάνει όνειρα, να ελπίζει σε ανώτερες σπουδές και να τολμά να σκέπτεται το Πανεπιστήμιο. Πιστεύω πως  ό,τι ακολούθησα στη συνέχεια, εδώ είχε αποφασισθεί , εδώ είχε ιχνογραφηθεί  ανεπαίσθητα .Η πορεία της ζωής μου είχε χαραχθεί αμετάκλητα δίκην μοίρας  εδώ σ΄αυτό το Πέτρινο, στις βουερές αίθουσές του.

 Μέσα σ΄αυτές τις αίθουσες έδιναν «τον καλόν αγώνα» οι καθηγητές και οι λίγες καθηγήτριες, πάλευαν να μορφώσουν και να εκπαιδεύσουν τη νέα γενιά. Σ΄αυτούς τους δασκάλους που ενέπνευσαν τη νιότη μας και  χάραξαν δρόμους ζωής οφείλουμε αιώνια ευγνωμοσύνη.

Επιτρέψτε μου να  θυμηθώ κάποιους που τους βλέπω και σήμερα μέσα στο κάδρο του Γυμνασίου να κινούνται ,να χαμογελούν ή και να αστειεύονται με τους μαθητές ή να μας παρακολουθούν. Και πρώτα πρώτα τον Γυμνασιάρχη μας τον Σταθόπουλο. Στέκεται πίσω από τον μαθητή με τα χέρια ,όπως συνήθιζε, πίσω  πιασμένα, και παρακολουθεί τον Γυμναστή τον Βλάχο να κατσαδιάζει το μαθητή. Όταν σηκώνει τη χερούκλα του ο Βλάχος να χτυπήσει , σκύβει ο μαθητής ενστικτωδώς  και έτσι το γερό σκαμπίλι πάει στον Γυμνασιάρχη. Μεγάλο χάζι στην αυλή. Πήγε  να πει  συγγνώμη ο Βλάχος, αλλά εισέπραξε ένα μεγαλοπρεπές «άι στο διάολο» ! Να θυμηθούμε τον Κρικέλλα, τον Τασάκο, την Μεθενίτου, την Ειρήνη Αλεξανδροπούλου, τον Παπανικολάου, τον Κακάβα, τον Παπαλελούδη, τον Πανάκη, τον Ρίζο, τον Μπουρούτη .

Το 2007 κυκλοφόρησε  το βιβλίο μου «Καπέλα στο πέλαγος», όπου μεταξύ άλλων περιγράφω και τη γυμνασιακή μου ζωή στο Οκτατάξιο Πέτρινο Γυμνάσιο. Έγινε η παρουσίασή του και εδώ στη Λαμία στην αίθουσα του εργατικού Κέντρου από τον Σύλλογο Φθιωτών Συγγραφέων ,όπου και μίλησε ο αγαπητός μου φίλος Γιάννης Παπαναγιώτου. Διαβάζω ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από το αφήγημα:

28η Οκτωβρίου 1954

ΖΕΣΤΗ ΜΕΡΑ, παρότι τέλος Οκτωβρίου. Ο ήλιος έλου­ζε τη Λαμία που είχε στολιστεί για να γιορτάσει το η­ρωικό ΟΧΙ του '40. Κάθε σπίτι, ταπεινό ή πλούσιο, εί­χε κρεμάσει τη γαλανόλευκη. Οι περισσότεροι στο μπαλκόνι, άλλοι στο παράθυρο ή δίπλα στην πόρτα. Οι αυλές καθαρές και γεμάτες αγιοδημητριάτικα χρυσάν­θεμα και τριαντάφυλλα. Κίνηση στο δρόμο κι άλλοι ντυ­μένοι και καλοσιδερωμένοι κατηφόριζαν για το καφεδά­κι τους στην Πλατεία λαού, άλλοι σιγομουρμούριζαν τα τραγούδια της Βέμπο που πλημμύριζαν τις γειτονιές:

                   Με το χαμόγελο στα χείλη

 παν οι φαντάροι μας μπροστά

 και γίναν οι Ιταλοί ρεζίλι

γιατί η καρδιά τους  δε βαστά...

Ιέν δυο, ιέν δυο,

φουστανέλα, τσαρούχ', φούντα, φέσ ,

καμάρ, λιβιντιά, περηφάνια

στης Πίνδου ψηλά τις κορφές...

Οι μαθητές έκαναν την καθιερωμένη γιορτή στα σχο­λεία τους το πρωί. Την επομένη, ανήμερα της 28ης Ο­κτωβρίου, η μεγαλειώδης παρέλαση. Έπαιρναν μέρος μαθητές από την Εβδόμη και Ογδόη τάξη των Οκταταξίων Γυμνασίων. Ο κύριος Βλάχος Δημήτριος, γυμνα­στής του 1ου Αρρένων Λαμίας, είχε την ευθύνη της προ­ετοιμασίας και δεν παρέλειπε να τονίζει:

«Το 1ον Γυμνάσιον Αρρένων και λέγεται και είναι πρώτον παντού! Και εις την παρέλασιν πρώτον. Βήμα αν­δροπρεπές και υπερήφανον, βλέμμα ευθεία εμπρός και χεί­ρας εναρμονισμένας με τους πόδας... Άρξατε... μαρς...»

Τα ίδια επαναλάμβανε, λέξη προς λέξη, όλο το μήνα της προετοιμασίας. Πολλοί μαθητές σχολίαζαν χαμηλό­φωνα, «Πού έμαθε καθαρεύουσα ο βλάχος...»

Η Τρίτη τάξη του Οκταταξίου (η Πρώτη του Εξα­ταξίου), στην οποία ήμουν μαθητής, δε μετρούσε για τις επισημότητες του Γυμνασίου. ((Πρωτάκια, έχετε καιρό μπροστά σας», μας παρηγορούσαν. Άλλωστε ακόμα βρισκόμασταν στην περίοδο της προσαρμογής στο και­νούριο σχολείο. Πέτρινο, διώροφο, με πλατύσκαλο καγκελωτό στην είσοδο. Ευρύχωρες αίθουσες. Κανόνες αυ­στηροί. Αμείλικτο το κουδούνι. Καθηγητές και μαθητές σαν σε στρατώνα. Γυμνασιάρχης ο κύριος Σταθόπουλος, ο ((Ρεγγίνας». Θυμάμαι, γινόταν μεγάλος αναβρασμός σαν ερχόταν στο Γυμνάσιο μας η μοναχοκόρη του, η Αμαλίτσα, να τον δει. Φιλόλογος της τάξης, μια όμορ­φη κοπέλα γύρω στα είκοσι πέντε, η κυρία Ειρήνη Αλε­ξανδροπούλου. Κούκλα, νεοδιορισθείσα. Μας αγαπούσε και την αγαπούσαμε. Ήταν ο ήλιος στη μουντή ατμό­σφαιρα του σχολείου μας. Μας ζήλευαν οι μαθητές των άλλων τάξεων. ((Τυχεράκηδες...)) έλεγαν κι έκλειναν πονηρά το μάτι. Ο κύριος Κακάβας μαθηματικός. ((Γου­ρουνάκια, γουρουνάκια» ήταν η προσφιλής και συνήθης προσφώνηση του. Στα θρανία καθόμασταν δυο δυο. Έ­τυχε να καθίσω με τον Καραπατάκη (ο πατέρας του εί­χε βιβλιοπωλείο). Πίσω μας ακριβώς ο Καφφές με τον Νέμτσα από την περιοχή της Υπάτης, οι Δουβλεκαίοι, ο Κώστας, ο Γιώργος και ο Πέτρος. Στα πιο πίσω καθί­σματα ο Νίκος Βασιλείου (ο πατέρας του δάσκαλος, ο κύριος Θύμιος), ο Αρχανιώτης (ο πατέρας του ήταν συμ­βολαιογράφος), ο Μπλούνας (από τη Στυλίδα), ο Καραναστάσης, ο Αλεξανδρόπουλος (αδελφός της φιλολόγου μας), ο Αναγνόπουλος, ο Κρικέλας, γιος του καθηγητή μας των θρησκευτικών... Σύνολο είκοσι πέντε μαθητές. Είχαμε γίνει όλοι φίλοι.

Αγαπητοί μου φίλοι,

Τα χρόνια περνούν και μεις φορτώνουμε τον εαυτό μας με μνήμες κι αναμνήσεις  από τη ζωή και τη δράση του ο καθένας. Στην πορεία αυτή δεν είμαστε μόνοι. Μας συνοδεύουν οι γονείς μας, οι φίλοι και οι δάσκαλοί μας, αγαπημένες φωνές,πρόσωπα που άφησαν το στίγμα μιας έντονης γνωριμίας μαζί μας και άλλοι. Μας συνοδεύουν όμως αθόρυβα και αδιαμαρτύρητα και τα πράγματα της ζωής, τα προσωπικά μας αντικείμενα, τα βιβλία μας, τα σπίτια και τα δωμάτιά μας, οι γενέθλιοι τόποι. Μας συνοδεύουν πρωτίστως τα σχολειά μας, το σχολειό του χωριού μας και το Γυμνάσιο της πόλης, εκεί όπου ξύπνησε το πνεύμα και η ψυχή μας, εκεί που η γνώση άνοιγε στη ζωή δρόμους σωτήριους  και ευδαιμονίας, εκεί όπου μας γέμιζαν αισιοδοξία και φιλοδοξίες για κάτι ανώτερο .Εκεί που ονειρευτήκαμε την ελευθερία μας και τα δικά μας φτερά. Εκεί που σκορπίσαμε  για χρόνια την αναπνοή   και τα πεινασμένα  βλέμματά μας, την αγωνία και τους πρώτους φόβους μας, τη χαρά και τη  θλίψη της εφηβείας μας και τα πρώτα ερωτικά σκιρτήματα .Εκεί αναλώσαμε τα πιο ωραία χρόνια της ζωής, τα παιδικά και εφηβικά χρόνια. Εκεί αναζητούμε τον εαυτό μας , γιατί εκεί γεννήθηκε η προσωπική μας πατρίδα ,γι΄ αυτό και ιδανική πατρίδα. Και το Πέτρινο Γυμνάσιο Λαμίας δικαιούται να στέκει περήφανο κι αγέρωχο ως συμμέτοχο και στέγη αυτής της πατρίδας, για όσους φιλοξένησε στην αγκαλιά του και δικαίως σήμερα γίνεται το σημείο αναφοράς , αγάπης και μνημοσύνης  σ΄ αυτήν εδώ την όμορφη εκδήλωση, στη  λαμπρή αίθουσα του θεάτρου ,μπροστά σε ωραίους  Λαμιώτες, σε ένα  εκλεκτό ακροατήριο.

Ευχαριστώ