Τι συμβαίνει στην Τουρκία με το καθεστώς των Στενών, τους ναυάρχους και τον Ερντογάν;

 

Που αποσκοπεί ο Erdogan με την «παράκαμψη» της συνθήκης του Montreaux για Δαρδανέλια και Βόσπορο; – Η επίθεση στους απόστρατους

Ουδείς γνωρίζει τι μπορεί να μεθοδεύσει η τουρκική κυβέρνηση ώστε να εξωθήσει τα πλοία να προτιμούν το νέο πέρασμα που θα κατασκευάσει στα Στενά

Το «φαραωνικό» έργο της δεύτερης διώρυγας για τον διάπλου των Στενών του Βοσπόρου του τούρκου προέδρου Tayyip Erdogan ήρθε στο προσκήνιο μετά την επιστολή «συμμόρφωσης» που δημοσιοποίησαν 104 απόστρατοι ναύαρχοι που διαφωνούν με ενδεχόμενη αλλαγή του καθεστώτος των Στενών.

Και αυτό διότι αυτή η επιστολή αντιμετωπίστηκε από την τουρκική κυβέρνηση ως κίνηση που παραπέμπει σε πραξικόπημα, ενώ είχε προηγηθεί πριν από μερικές εβδομάδες και δήλωση 126 συνταξιούχων διπλωματών, που ζητούσαν να μην αλλάξει το καθεστώς των Στενών.

Το ισχύει σήμερα για τα Στενά

Το διεθνές νομικό καθεστώς που διέπει τη ναυσιπλοΐα στα Στενά, έχει αλλάξει πάμπολλες φορές τα τελευταία διακόσια χρόνια.
Μετά τον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο, μια πρώτη απόπειρα να τακτοποιηθεί το θέμα έγινε με τη συνθήκη των Σεβρών, που ποτέ δεν εφαρμόστηκε.
Το ζήτημα ξαναμπήκε στη συνθήκη της Λοζάννης (Ιούλιος 1923).
Εκεί, ορίστηκε πως Δαρδανέλια και Βόσπορος έπρεπε να αποστρατιωτικοποιηθούν (εκτός από τη θάλασσα του Μαρμαρά), όπως αποστρατιωτικοποιημένα έπρεπε να είναι και τα νησιά Ίμβρος και Τένεδος (και Λήμνος και Σαμοθράκη από την ελληνική πλευρά).
Η διέλευση των πλοίων θα ήταν ελεύθερη, ενώ μια

Διεθνής Επιτροπή για τη Ναυσιπλοΐα στα Στενά θα επιτηρούσε την τήρηση των συμφωνιών.

Η Συνθήκη του Montreux

Η Συνθήκη του Montreux ή Συνθήκη για το καθεστώς των Στενών, η οποία εξακολουθεί να ισχύει μέχρι σήμερα, με ορισμένες τροποποιήσεις, υπογράφηκε το 1936, παραχωρεί τον έλεγχο των Στενών του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων στην Τουρκία και ρυθμίζει την στρατιωτική δραστηριότητα στην περιοχή.
Η σύμβαση παραχωρεί στη Τουρκία τον πλήρη έλεγχο των Στενών και εγγυάται την ελεύθερη ναυσιπλοΐα από τα μη στρατιωτικά πλοία σε καιρό ειρήνης.
Οι όροι της σύμβασης αποτέλεσαν πηγή διαμάχης για χρόνια, κυρίως όσον αφορά τη διέλευση πολεμικών σκαφών της Σοβιετικής Ένωσης από τα Στενά στη Μεσόγειο Θάλασσα.

Συμβατότητα με UNCLOS

Όταν τέθηκε σε ισχύ η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS) το Νοέμβριο του 1994, ζητήθηκε στα πλαίσια εφαρμογής της η επαναδιατύπωση της Συνθήκης του Μοντρέ, ώστε να είναι συμβατή με το καθεστώς που διέπει τη διεθνή ναυσιπλοΐα.
Ωστόσο, η μακροχρόνια άρνηση της Τουρκίας να υπογράψει την UNCLOS σημαίνει ότι η Συνθήκη του Montreux, παραμένει σε ισχύ χωρίς περαιτέρω τροποποιήσεις.

Η νέα διώρυγα που οραματίζεται ο Erdogan

Ο Erdogan οραματίζεται την κατασκευή μιας νέας μεγάλης διώρυγας που θα λειτουργεί παράλληλα με την υπάρχουσα στα Στενά.
Με το Istanbul Canal, ο Erdogan θα επιβάλει τέλη διέλευσης στα πλοία που θα το χρησιμοποιούν.
Ωστόσο, δεν απαντά στα εύλογα ερωτήματα, τα οποία πέραν των περιβαλλοντικών ανησυχιών, είναι εάν και κατά πόσο τα εμπορικά πλοία θα προτιμούν το νέο πέρασμα εάν έχει τέλη διέλευσης, ενώ μπορούν να περάσουν δωρεάν και ελεύθερα από τα Στενά.
Βέβαια, η κυβέρνηση Erdogan επιμένει να υποστηρίζει ότι το Κανάλι θα δημιουργήσει μεγάλα έσοδα, μέρος των οποίων θα διατεθεί για την προστασία του Βοσπόρου.

Αναιρείται το καθεστώς;

Το βασικότερο ερώτημα είναι τι θα γίνει με το καθεστώς των Στενών.
Και ο λόγος είναι ότι με μια ερμηνεία η ίδια η δημιουργία νέου περάσματος, που δεν προβλέπεται από τη Συνθήκη των Στενών, ούτως ή άλλως ισοδυναμεί με μια εκ των πραγμάτων αναίρεση της συνθήκης.
Επιπλέον, ουδείς γνωρίζει τι μπορεί να μεθοδεύσει η τουρκική κυβέρνηση ώστε να εξωθήσει τα πλοία να προτιμούν το νέο πέρασμα.
Ουσιαστικά ο φόβος είναι πως η Τουρκία, ανοίγοντας το παράλληλο κανάλι, θα μπορεί να εκβιάζει τη διεθνή κοινότητα ότι θα κλείσει τα Δαρδανέλια και το Βόσπορο στη διεθνή ναυσιπλοΐα, διοχετεύοντας τη στη νέα, αποκλειστικά ελεγχόμενη από την Άγκυρα διαδρομή.
Ίσως με μεγάλα τέλη για τη διάσχιση της, ίσως με περιορισμούς για τα φορτία που θα διακινούνται, ίσως με περιορισμό του πλού πολεμικών πλοίων.

Οι εσωτερικές αντιδράσεις

Το ζήτημα του νέου καναλιού μήκους 45 χιλιομέτρων επανήλθε τις τελευταίες ημέρες στο προσκήνιο, καθώς η ξαφνική παρέμβαση 103 αποστράτων ναυάρχων ελήφθηκε από τον ίδιο τον Τούρκο πρόεδρο ως απειλή ενός νέου πραξικοπήματος.
Η επιστολή, που υπογράφουν οι απόστρατοι ανώτατοι αξιωματικοί του ναυτικού έχει προκαλέσει τρικυμία στο τουρκικό στράτευμα, καθώς οι κατηγορίες απευθύνονται προσωπικά στον Τούρκο πρόεδρο καταγγέλλοντας μια σειρά ενεργειών του που στοχεύουν στην απόλυτη «ισλαμοποίηση» των ενόπλων Δυνάμεων και την απομάκρυνση οποιουσδήποτε δεν ασπάζεται αυτή τη φιλοσοφία.
Οι ναύαρχοι εξηγούν πως η συγκεκριμένη συνθήκη αποτελεί κεντρικό στοιχείο της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής, αναβαθμίζει το διεθνές της κύρος και επέτρεψε στη χώρα να αποφύγει πολεμική εμπλοκή στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Άρα -καταλήγουν- οι ναύαρχοι, είναι κρίσιμο να διαφυλαχθεί η ακεραιότητα της καθώς αποτελεί και θετικό για την Τουρκία συμπλήρωμα της Συνθήκης της Λοζάνης.

www.bankingnews.gr