Ο άγνωστος Ανδρέας

Ηταν σαν σήμερα 5 Φεβρουαρίου του 1919, όταν γεννήθηκε ο Ανδρέας Παπανδρέου, πιθανότατα ο πολιτικός ηγέτης με το πιο θυελλώδες πέρασμα από τον ελληνικό μεταπολεμικό δημόσιο βίο, γιος πρωθυπουργού και, χωρίς αυτό να προλάβει να το δει καθώς έφυγε νωρίτερα από τη ζωή, πατέρας πρωθυπουργού της Ελλάδας.
Αν και υπήρξε ηγέτης που λατρεύτηκε και μισήθηκε όσο ελάχιστα στη μεταπολεμική Ελλάδα, είχε ορισμένες κρίσιμες όψεις που ουσιαστικά παραμένουν σχετικά άγνωστες ακόμα και σήμερα στο ευρύ κοινό. Η σημαντικότερη όμως εξ αυτών μπορεί και να ξαφνιάσει πολλούς: στις αρχές της δεκαετίας του 1960, ο Ανδρέας υπήρξε βασικός θεωρητικός της πολιτικής του Καραμανλή για την ένταξη της Ελλάδας στις τότε Ευρωπαικές Κοινότητες!
Ηρθε στην Ελλάδα από το Μπέρκλει όπου άφηνε πίσω του μια εντυπωσιακή διεθνή καριέρα καθηγητή των οικονομικών, έπειτα από πρόταση του ανθρώπου κλειδί της οικονομικής πολιτικής Καραμανλή της πρώτης οκταετίας, του Ξενοφώντα Ζολώτα. Και ήρθε με πολύ συγκεκριμένη ατζέντα: να οργανώσει ένα κέντρο οικονομικών επιστημών που σύντομα θα εξελισσόταν σε αυτόνομη πανεπιστημιακή οικονομική σχολή, με αντικείμενό της να δημιουργήσει την «ελίτ» των επιστημόνων που θα στελέχωναν και θα διαχειρίζονταν την επαύριο της Συμφωνίας Σύνδεσης της Ελλάδας με την ΕΟΚ, την πρώτη του είδους της, που η κυβέρνηση Καραμανλή ετοιμαζόταν να υπογράψει και σηματοδότησε το πρώτο - και πολύ πρώιμο - άνοιγμα της «κλειστής» Ευρώπης του σκληρού τότε πυρήνα.
Μάλιστα, η ανάγκη για τη δημιουργία του κέντρου ήταν διπλή, καθώς όχι μόνον υπήρχε έλλειμμα προσώπων που θα μπορούσαν να αναλάβουν τέτοιους άγνωστους για την Ελλάδα της εποχής ρόλους, αλλά υπήρχε και η σφοδρή αντίθεση της παντοδύναμης υπερσυντηρητικής Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών να αφήσει οποιοδήποτε χώρο σε τέτοιου είδους «εκσυγχρονισμούς»…
Το Κέντρο έγινε θρυλικό στο χώρο του. Γνωστό σήμερα ως ΚΕΠΕ ιδρύθηκε και άρχισε να λειτουργεί – στις δεκαετίες που ακολούθησαν οι πιο σημαντικοί Ελληνες οικονομολόγοι και άλλοι επιστήμονες συνδέθηκαν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο μαζί του.
Το εκδοτικό του πρόγραμμα, περιέλαβε σειρά πολύ σημαντικών, καινοτόμων έργων. Το πρώτο και, πιθανότητα το σημαντικότερο βιβλίο που εξέδωσε, ήταν, στα 1962, το πρώτο βιβλίο που έγραψε ο ίδιος ο διευθυντής του επιστρέφοντας στην Ελλάδα: Στρατηγική οικονομικής αναπτύξεως της Ελλάδος, του Ανδρέα Γ. Παπανδρέου, το οποίο μάλιστα εκδόθηκε και στα ελληνικά και στα αγγλικά. Μ’ εκείνο το βιβλίο ήταν που ο Ανδρέας Παπανδρέου εμφανίστηκε ως ο κύριος ιδεολογικός και επιστημονικός υπέρμαχος της ένταξης της Ελλάδας στην ΕΟΚ, καθώς υποστήριξε αναλυτικά ότι αυτός ήταν ο μοναδικός δρόμος και για την ανάπτυξη και για την επίτευξη της πραγματικής ανεξαρτησία της χώρας. Μάλιστα, θεωρούσε το αναγκαίο στάδιο της Συμφωνίας Σύνδεσης ως καθυστέρηση που έπρεπε να την υπερβεί η χώρα και να προχωρήσει ακόμα πιο γρήγορα στην πλήρη ένταξη!
Η πολιτική οξύτητα που επικράτησε στη χώρα μετά τις εκλογές του ’61, σάρωσε περίπου τα πάντα στο πέρασμά της και έθεσε την πρώιμη αγωνιώδη προσπάθεια του Καραμανλή για τη σύνδεση της Ελλάδας με την Ευρώπη σε δεύτερη μοίρα, μέχρι που η επιβολή της δικτατορίας, λίγα χρόνια αργότερα, την πάγωσε πλήρως. Οταν πια αποκαταστάθηκε η δημοκρατία, το 1974, όλα αυτά είχαν ξεχαστεί εντελώς: συνθήκες, ρόλοι και πρόσωπα, ήταν όλοι και όλα εντελώς αλλού…
Αλλά με μια διαφορά: είχαν ξεχαστεί σε επίπεδο πολιτικής ρητορικής κι όχι σε επίπεδο ουσίας. Γιατί στην πραγματικότητα, τελικά, ο Ανδρέας Παπανδρέου δεν υπήρξε ούτε για μια μέρα αντιευρωπαιστής, ούτε καν ευρωσκεπτικιστής. Είναι χαρακτηριστικό ότι πριν καν αναλάβει την εξουσία συνέδεσε το ΠΑΣΟΚ με το τότε Ευρωπαικό Σοσιαλιστικό Κόμμα. Μπορεί τα «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ» να πήγαιναν και να ‘ρχόντουσαν στις συγκεντρώσεις, όμως, στην πράξη ουδέποτε αμφισβήτησε την ένταξη: ακόμα κι όταν αποχώρησε από το Κοινοβούλιο την ημέρα της κύρωσης της Συμφωνίας, γνώριζε ότι θα περνούσε χωρίς τις ψήφους του. Γι αυτό άλλωστε και ο Κωνσταντίνος Καραμανλής τον είχε καταστήσει διαρκή προνομιακό κοινοβουλευτικό συνομιλητή του πριν ακόμα το ΠΑΣΟΚ γίνει αξιωματική αντιπολίτευση: δεν είναι λίγοι εκείνοι που θυμούνται ακόμα τον Καραμανλή στη Βουλή να δέχεται ερωτήσεις από άλλους και να απαντά στον Ανδρέα, ενώ είναι γνωστό ότι ο Καραμανλής σύντομα μετά την ανάληψη της πρωθυπουργίας από τον Ανδρέα ένιωθε πια σίγουρος για την ασφάλεια του ευρωπαικού προσανατολισμού της χώρας για τον οποίο είχε τόσο μοχθήσει – δεν πρόλαβε κι εκείνος να δει τα όσα απίστευτα ακολούθησαν…
Στην τελευταία συνάντησή τους στο προεδρικό μέγαρο, ο απερχόμενος πρόεδρος Κωνσταντίνος Καραμανλής αποχαιρετούσε τον πρωθυπουργό Ανδρέα Παπανδρέου, σε ένα εξαιρετικά καλό κλίμα, με παρούσες τις κάμερες που έχουν καταγράψει το σχετικό διάλογο, ο οποίος σώζεται:
-«…Μου θυμίζετε τώρα, όταν με φέρατε, στις αρχές του ΄60 από την Αμερική», λέει ο Ανδρέας. Κι ο Καραμανλής σκέφτεται για δευτερόλεπτα και με πονηρό χαμόγελο παιδιού που κάνει πείραγμα, του απαντά ρίχνοντας τη μπηχτή: -«Ναι. Και ακόμα και σήμερα, άλλοι με συγχαίρουν κι άλλοι με συλλυπούνται γι αυτό»… Για να λάβει από τον ετοιμόλογο χαμογελαστό Ανδρέα μια αποστομωτική απάντηση – χρησμό: -«Σεις πάντως είστε η αρχή και του καλού και του κακού»… 
Γ.Μαλούχος-ΤΟ ΒΗΜΑ