Εδώ είναι ένας λαός τρανταχτός

Το να βγάλεις λίγα χρυσάνθεμα, ακόμα και μια βαρκούλα που κουνιέται, δεν λέει και σπουδαία πράγματα. Εδώ είναι ένας λαός τρανταχτός, που πέρασε δια πυρός και σιδήρου. Αυτόν τον λαό φωτογραφίζω».

 

Ο Κώστας Μπαλάφας τον καιρό που φωτογράφιζε το Αντάρτικο

Ο Κώστας Μπαλάφας, αυτός ο βετεράνος της ελληνικής φωτογραφικής τέχνης, εστίασε σταθερά και με απόλυτη συνείδηση τον φακό του στον άνθρωπο του μόχθου και στους αγώνες του για επιβίωση και για ελευθερία. Όταν φωτογράφιζε το Αντάρτικο στην Ήπειρο, στο οποίο συμμετείχε και ο ίδιος, ενταγμένος στο 85ο σύνταγμα του ΕΛΑΣ, γνώριζε ότι καταγράφει ιστορικές στιγμές για να τις παραδώσει στις επόμενες γενιές.

Καπετάνιοι του ΕΛΑΣ.Εικονίζονται: στη μέση ο Γεώργιος Καλιανέσης (Μεσήνης) και αριστερά ο Κώστας Κηπουρός (Μετσοβίτης). Ζαγόρι, φθινόπωρο 1944

Φωτογραφίες, όπως των κρεμασμένων από τους Γερμανούς, Τόδουλου και Φαρίδη, δίπλα στη λίμνη Ιωαννίνων, των καπετάνιων του ΕΛΑΣ Σαράφη και Βελουχιώτη να μπαίνουν στα Γιάννενα, αντάρτες πάνω σε πέτρινα τοξωτά ηπειρώτικα γεφύρια, μάχες και κατεστραμμένα χωριά, είναι μερικά από.. τα θέματά του στα 2.000 καρέ που συνθέτουν το «Αντάρτικο στην Ηπειρο, 1940-1944», από τα οποία περίπου ογδόντα πέντε θα δούμε σε μια έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη (Πειραιώς), που θα εγκαινιαστεί στις 10 Φεβρουαρίου (εγκαίνια 8 μ.μ.). Πρόκειται για την πρώτη εκτενή παρουσίαση του Αντάρτικου του Μπαλάφα στην Αθήνα.
Μια τέτοια έκθεση επιθυμούσε ο ίδιος πάρα πολύ, όπως μας ομολογεί η επιμελήτρια Γεωργία Ισμιρίδου, η οποία βρίσκεται σε επαφή με τον 91χρονο σήμερα φωτογράφο (γεν. το 1920 στην Κυψέλη της Αρτας). Εκείνος της ζήτησε να μεταφέρει στα εγκαίνια μερικά λόγια του, σαν αυτά που πλαισίωσαν την αυτοέκδοση «Κώστας Μπαλάφας. Το Αντάρτικο στην Ηπειρο», το 1991, με την οποία έγινε γνωστό αυτό το ιστορικό κεφάλαιο της δουλειάς του (κυκλοφορούν ακόμη περί τα 70 αντίτυπα).
Ενα ουρανοκατέβατο φιλμ έδωσε την πρώτη ύλη στον νεαρό φωτογράφο. Στα συντρίμμια ενός ιταλικού βομβαρδιστικού, που κατερρίφθη έξω από τα Γιάννενα, στα τέλη του 1940, βρέθηκε ένα στρογγυλό κουτί με κινηματογραφικό φιλμ. Οι περισσότεροι νόμιζαν ότι ήταν νάρκη.
Για λίγο καλαμπόκι
Ο Μπαλάφας το είδε σαν θησαυρό και το αγόρασε με αντίτιμο λίγες οκάδες καλαμποκάλευρο. Έκοβε κομμάτι κομμάτι, γέμιζε τις μπομπίνες και με μια μηχανή Robot φωτογράφισε τον αγώνα. Ένοπλος και φωτογράφος μαζί, ανέβηκε στο βουνό το 1943 και ενταγμένος στον ΕΛΑΣ Ηπείρου παρέμεινε μέχρι την απελευθέρωση των Ιωαννίνων, τον Οκτώβριο του '44.
Πριν φύγει από τα Γιάννενα κι ενώ ο κρατικός μηχανισμός τον αναζητούσε, φύλαξε το φωτογραφικό υλικό του κάτω από το ξύλινο πάτωμα του σπιτιού μιας οικογενειακής φίλης. Τα 2.000 αρνητικά, ταλαιπωρημένα από την υγρασία, αλλά και μάρτυρες της Ιστορίας, εμφανίστηκαν δημόσια σαράντα χρόνια μετά τη λήψη τους.
Με ύφος ποιητικό
Ο Κώστας Μπαλάφας, για λόγους αισθητικούς και πολιτικούς, αντιμετώπισε τις φωτογραφίες του σαν μια συνολική μαρτυρία από την Αντίσταση. Ποτέ δεν τις τοποθέτησε μέσα στον χρόνο και τον τόπο. Οι λεζάντες του έχουν ποιητικό ύφος και ποτέ διευκρινίσεις. Ετσι το θέμα της ταυτοποίησης παραμένει ανοιχτό. Ο καθοδηγητής της ΕΠΟΝ Ηπείρου, Κώστας Καλιβιώτης, ανέλαβε να λύσει το μυστήριο αρκετών φωτογραφιών και γι' αυτό η ομιλία του στην ημερίδα της 27ης Φεβρουαρίου, με θέμα «Η φωτογραφία στα χρόνια της Αντίστασης», αναμένεται ενδιαφέρουσα. Τα 2.000 αρνητικά του Αντάρτικου ανήκουν σε ένα σύνολο 15.000 καρέ, που ο Μπαλάφας έχει εμπιστευτεί στο Φωτογραφικό Αρχείο του Μουσείου Μπενάκη.

• «ΧΡΕΟΣ»
«Νιώθω χρέος για ένα μνημόσυνο των παλικαριών που βαριοκοιμούνται στις βουνοπλαγιές και τα διάσελα, άψαλτοι και αμνημόνευτοι, σε πρόχειρους τάφους, χωρίς όνομα και σταυρό, σημαδεμένους μόνο με κύκλους και πέτρες που αράδιασαν με πόνο οι συναγωνιστές τους, για να θυμούνται τον τόπο που τους έθαψαν...» (Κώστας Μπαλάφας)

ΔΗΜΗΤΡΑ ΡΟΥΜΠΟΥΛΑ-Έθνος