Ποια Τουρκία θα βγάλει η κάλπη;

Θα είναι ο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου ο πρώτος ηγέτης του CHP που θα ηγηθεί μιας κυβέρνησης στην Τουρκία μετά τον Μπουλέντ Ετζεβίτ; Κι αν αυτό συμβεί, πώς θα αντιδράσει ο ηττημένος; Πώς θα διαχειριστεί ένα εις βάρος του εκλογικό αποτέλεσμα, ιδίως αν είναι οριακό; Αυτά τα ερωτήματα απασχολούν όσους παρακολουθούν από κοντά το σημείο ιστορικής καμπής που φαίνεται να διέρχεται η γείτων, με ορόσημο τον πρώτο γύρο των εκλογών της επόμενης Κυριακής. Οι προβλέψεις είναι ακόμη πιο επισφαλείς για το πώς η κάλπη θα επηρεάσει την εξωτερική πολιτική της Άγκυρας, ιδίως έναντι της Ελλάδας. Ορισμένοι θεωρούν ότι ο Κιλιτσντάρογλου έχει περισσότερους λόγους να αποκαταστήσει τις σχέσεις της Τουρκίας με τη Δύση και θα είναι λιγότερο προκλητικός στην αντιπαράθεση με την Ελλάδα.

Σύμφωνα με το ίδιο σκεπτικό, ο Ερντογάν είναι λιγότερο προβλέψιμος και το πιθανότερο είναι ότι θα εκλάβει ως «λευκή επιταγή» μια εκλογική νίκη με κόντρα ανέμους. Άλλοι υπενθυμίζουν ότι το αφήγημα των «κατεχόμενων νησιών» επινοήθηκε από το κόμμα του Κιλιτσντάρογλου και στον αντίποδα δεν αποκλείουν μετά τις εκλογές ο Ερντογάν να επικεντρωθεί πλέον χωρίς το άγχος της επανεκλογής στη διαχείριση των εσωτερικών υποθέσεων, συνδράμοντας τη νηνεμία στο Αιγαίο, η οποία σαφώς ωθήθηκε από την ελληνική διπλωματία των σεισμών. Βασικός αντίπαλος του Ερντογάν σε αυτές τις εκλογές είναι η οικονομική κρίση και τα βάρη που κομίζει για τον μέσο πολίτη στην Τουρκία. Δεκατρείς έμπειροι αναλυτές ξετυλίγουν

στην «Κ» τις προοπτικές που διανοίγονται για την Τουρκία αλλά και την Ελλάδα ανάλογα με την ετυμηγορία της κάλπης.

Κεμάλ Κιρίσι
Αναλυτής τουρκικών υποθέσεων, Ινστιτούτο Brookings

Προς βελτίωση των σχέσεων με τη Δύση

Η δήλωση του Κιλιτσντάρογλου για την αλεβίτικη ταυτότητά του, η οποία τόνισε την ατομική ελευθερία έναντι της θρησκευτικής, ήταν επαναστατική για τα δεδομένα της Τουρκίας και ήρθε να προστεθεί σε τοποθέτηση που έκανε για τους Κούρδους και το πόσο έχουν υποφέρει. Ηταν μια σημαντική στιγμή που έφερε σε δύσκολη θέση την κυβέρνηση του Ερντογάν. Αν καταφέρει να κερδίσει τις εκλογές και να εφαρμόσει την ατζέντα του, θα έχουμε όλοι μας –και εσείς οι Ελληνες– μια Τουρκία βγαλμένη από όνειρο. Μια Τουρκία η οποία θα συμφιλιώνεται με τη διαφορετικότητα στους κόλπους της. Ωστόσο έχω τις έντονες αμφιβολίες μου.

Το πιο πιθανό σενάριο είναι οι προεδρικές εκλογές να καταλήξουν σε δεύτερο γύρο, λόγω της υποψηφιότητας του Μοχαρέμ Ιντζέ (σ.σ. η συνομιλία με τον Κεμάλ Κιρίσι έγινε πριν τις 11/5, οπότε και αποσύρθηκε τελικά η υποψηφιότητα Ιντζέ), ο οποίος έχει διεισδύσει σε νέους ψηφοφόρους που αισθάνονται άβολα τόσο με τον Ερντογάν όσο και με τον Κιλιτσντάρογλου. Αν ο συγκεκριμένος υποψήφιος πετύχει ένα 7%-8%, τότε θα οδηγήσει σε δεύτερο γύρο προεδρικών εκλογών. Σε αυτή την περίπτωση, οι δύο εβδομάδες που θα μεσολαβήσουν θα είναι αδυσώπητες, καθώς ο Ερντογάν θα κάνει ό,τι είναι δυνατόν ώστε να πείσει ότι αντιπροσωπεύει την καλύτερη εναλλακτική για τη σταθερότητα και την ανοικοδόμηση της Τουρκίας μετά τον σεισμό.

Ιδίως αν η αντιπολίτευση δεν κερδίσει την πλειοψηφία στο Κοινοβούλιο, ένα δύσκολο στοίχημα μετά την επιλογή της Μεράλ Ακσενέρ να κατέβει με τη δική της λίστα. Αν αντιθέτως κερδίσει ο Ερντογάν την πλειοψηφία στη Βουλή, θα αξιοποιήσει εκείνες τις δύο εβδομάδες για να κερδίσει και τις προεδρικές, αυξάνοντας τις πιθανότητες μιας επικράτησης. Τα δεδομένα θα μπορούσαν να αλλάξουν αν ο Μοχαρέμ Ιντζέ προέτρεπε την εκλογική βάση του να στηρίξει τον Κιλιτσντάρογλου, ένα ενδεχόμενο που δεν συγκεντρώνει υψηλές πιθανότητες.

Αν ο Κιλιτσντάρογλου κερδίσει τις εκλογές και εφαρμόσει την ατζέντα του, θα έχουμε όλοι μας –και εσείς οι Ελληνες– μια Τουρκία βγαλμένη από όνειρο, που θα συμφιλιώνεται με τη διαφορετικότητα στους κόλπους της.

Στο μεταξύ, υπάρχουν ανησυχίες για ενδεχόμενες παρατυπίες στην καταμέτρηση των ψήφων. Εδώ υπάρχει η εξής παράμετρος: Το HDP, ένα από τα κόμματα που με βάση τα αποτελέσματα των προηγούμενων εκλογών έχουν εξουσιοδότηση να ορίσουν ανεξάρτητους παρατηρητές στην ψηφοφορία, αναγκάστηκε να αλλάξει επωνυμία –μετονομάστηκε σε Green Left Party– κι έτσι έχασε αυτή τη δυνατότητα αφήνοντας ένα κενό, το οποίο τώρα θα πρέπει να καλύψει η υπόλοιπη αντιπολίτευση.

Σε ό,τι αφορά τις σχέσεις της Τουρκίας με τη Δύση και την Ελλάδα, έχουμε δει πλέον μια διακριτική προσπάθεια της κυβέρνησης Ερντογάν να βελτιώσει το κλίμα, όπως φάνηκε και από την έγκριση της ένταξης της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ. Παράλληλα, η στάση της απέναντι στην Ελλάδα έχει αλλάξει θεαματικά. Επομένως θεωρώ ότι και στα δύο σενάρια θα έχουμε κάποια βελτίωση των σχέσεων με τη Δύση και την Ελλάδα, με το ερώτημα πόσο αυθεντική και βιώσιμη θα είναι ανάλογα με την περίπτωση. Για μια κυβέρνηση Ερντογάν, θα είναι περισσότερο οικονομικοί οι λόγοι. Για μια κυβέρνηση Κιλιτσντάρογλου, θα είναι επίσης οικονομικοί αλλά και ιδεολογικοί.

Αλαν Μακόφσκι
Ανώτερος συνεργάτης εθνικής ασφάλειας και διεθνούς πολιτικής, Center for American Progress

Απειρος, αλλά προβλέψιμος ο Κιλιτσντάρογλου

Αυτές είναι πολύ δύσκολες εκλογές. Οι δύο αντίπαλοι βρίσκονται σαφώς κοντά και είναι πιθανόν οι προεδρικές εκλογές να πάνε σε δεύτερο γύρο. Επίσης, οι βουλευτικές εκλογές μπορούν κάλλιστα να καθορίσουν ποιος θα κερδίσει την προεδρία, καθώς οι Τούρκοι δεν είναι συνηθισμένοι στη γαλλικού τύπου συμβίωση και μπορεί να τείνουν να ευνοήσουν τον προεδρικό υποψήφιο του μπλοκ που θα κερδίσει το Κοινοβούλιο – αν και είναι επίσης πιθανή μια αντίδραση προς την αντίθετη κατεύθυνση, ιδίως αν οι ψηφοφόροι αντιδράσουν αρνητικά σε ένα Κοινοβούλιο στο οποίο το HDP θα κρατά την ισορροπία δυνάμεων. Υπάρχουν στην πράξη πολλές εκδοχές.

Αν η αντιπολίτευση κερδίσει, θα πρέπει να επικεντρωθεί στην οικονομία, επιδιώκοντας την εύνοια της Δύσης. Επομένως είναι πιθανό να συνεχιστεί η πολιτική της ηρεμίας που επικρατεί στο Αιγαίο. 

Σε ό,τι αφορά τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, σε γενικές γραμμές η αντιπολίτευση είναι εξίσου εθνικιστική στα θέματα του Αιγαίου και της Κύπρου, όπως και η κυβέρνηση Ερντογάν. Είναι όμως πιθανό να αποδειχθεί λιγότερο προκλητική. Αν η αντιπολίτευση κερδίσει, θα πρέπει να επικεντρωθεί στην οικονομία. Γι’ αυτόν τον σκοπό, όπως και για άλλους λόγους, θα επιδιώξει την εύνοια της Δύσης. Επομένως είναι πιθανό να συνεχιστεί η πολιτική της ηρεμίας που επικρατεί στο Αιγαίο μετά τον σεισμό, τουλάχιστον για τους πρώτους, αρκετούς μήνες και με την προϋπόθεση ότι δεν θα υπάρξει κάποιο απρόοπτο. Εάν επανεκλεγεί ο Ερντογάν, θα έχει επίσης λόγους να επικεντρωθεί στην οικονομία και να υποστηρίξει την ηρεμία στο Αιγαίο, αλλά είναι πολύ λιγότερο προβλέψιμος και αισθάνεται πολύ λιγότερο υπόχρεος στη Δύση απ’ ό,τι πιθανότατα ο Κιλιτσντάρογλου.

Οσον αφορά την Κύπρο, η τουρκική αντιπολίτευση πιθανώς θα είναι πιο ανοιχτή απ’ ό,τι ο Ερντογάν στην επανεκκίνηση των διαπραγματεύσεων –και πάλι για χάρη των σχέσεων με τη Δύση–, όμως ενδέχεται να είναι τόσο σκληρή όσο οποιοσδήποτε προηγούμενος Τούρκος «εταίρος». Αν επανεκλεγεί ο Ερντογάν, πιθανότατα θα τηρήσει την τρέχουσα πολιτική του – άρνηση για συνομιλίες, στόχος τα δύο κράτη.

Πάντως, στην περίπτωση που τελικά θα κερδίσει η αντιπολίτευση οφείλουμε να έχουμε υπόψη ορισμένες παραμέτρους. Πριν απ’ όλα, το CHP δεν ηγήθηκε κυβέρνησης από την εποχή του Μπουλέντ Ετζεβίτ στη δεκαετία του 1970 και δεν ήταν καν στην κυβέρνηση ως μικρότερος εταίρος από τα μέσα της δεκαετίας του 1990. Υπάρχει πολύ λίγη κυβερνητική εμπειρία στις τάξεις του. Είναι πιθανό λοιπόν να υπάρξουν κάποιες έντονες ωδίνες, ιδιαίτερα καθώς θα ακολουθεί την πορεία του σε ένα προεδρικό σύστημα στο οποίο το CHP αντιτάχθηκε στο δημοψήφισμα του 2017.

Επιπλέον, η δική μου εντύπωση από συναντήσεις με τον Κιλιτσντάρογλου είναι ότι ενδιαφέρεται πολύ περισσότερο για τα εσωτερικά ζητήματα, τα οποία γνωρίζει καλύτερα από τα εξωτερικά θέματα. Θα υποστηριχθεί από νυν και πρώην διπλωμάτες, αλλά μπορεί να χρειαστεί λίγος χρόνος προτού νιώσει άνετα στην εξωτερική πολιτική.

Ο Ερντογάν ως ηγέτης της αντιπολίτευσης –αν υποθέσουμε ότι δεν θα συνταξιοδοτηθεί– πιθανότατα θα περιόριζε την πολιτική ευελιξία του Κιλιτσντάρογλου, αμφισβητώντας επίμονα την εθνικιστική υπερηφάνειά του.

Στο μεταξύ, οι δυτικοί σύμμαχοι δεν θα χύσουν δάκρυα αν χάσει ο Ερντογάν και θα θέλουν να καλωσορίσουν τη νέα κυβέρνηση, ιδιαίτερα αν εκπληρώσει γρήγορα τις δεσμεύσεις της αφενός για εφαρμογή των αποφάσεων που οδηγούν στην απελευθέρωση πολιτικών κρατουμένων –συμπεριλαμβανομένων των Ντεμιρτάς, Καβαλά– και αφετέρου για την έγκαιρη ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ πριν από τη σύνοδο κορυφής του Βίλνιους. Αυτό θα μπορούσε ενδεχομένως να προκαλέσει πίεση στις ελληνικές και κυπριακές κυβερνήσεις να είναι πιο ευέλικτες απ’ ό,τι θα ήθελαν σε διάφορα τουρκο-ευρωπαϊκά ζητήματα.

Σονέρ Τσαγαπτάι
Διευθυντής Τουρκικών Ερευνών στο Washington Institute, ιστορικός, αρθρογράφος και συγγραφέας

Η προοπτική της διπλωματίας των σεισμών

Αυτές οι εκλογές θα µπορούσαν να οδηγήσουν ακόµη και σε διαιρεµένη διακυβέρνηση, με τον Ερντογάν να κερδίζει την προεδρία και την αντιπολίτευση το Κοινοβούλιο, ή και το αντίστροφο. Αν πάρουμε ως υπόθεση εργασίας ότι στην ηγεσία θα είναι ο Ερντογάν, το πιθανότερο είναι ότι η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας θα συνεχίσει να είναι πολυδιάστατη. Ο Ερντογάν έχει επιτυχώς τοποθετήσει την Τουρκία μεταξύ Ρωσίας, ΗΠΑ και Ε.Ε. Χρησιμοποιεί τη δύναμη κρούσης των drones και εμπλέκεται σε συγκρούσεις (βλ. Λιβύη και Συρία). Εχει επιτύχει αρκετούς από τους στόχους του. Κάνει παιχνίδι στο ΝΑΤΟ, υποστηρίζει στρατιωτικά την Ουκρανία και συγχρόνως κρατάει ανοιχτούς οικονομικούς δεσμούς με τη Ρωσία.

Τα πράγματα όμως θα είναι διαφορετικά αν κερδίσει η αντιπολίτευση, η οποία θα γείρει περισσότερο προς την ατλαντική συνεργασία, επαναφέροντας τους δεσμούς με τις ΗΠΑ και την Ε.Ε. Θεωρώ ότι σε μια τέτοια περίπτωση θα υπάρξει η βούληση στις ΗΠΑ να αφήσουν πίσω το επεισόδιο των S-400. Πρακτικά, η Τουρκία θα δεσμευθεί να αφήσει το πρόγραμμα στην άκρη και οι ΗΠΑ θα ανοίξουν μια λευκή σελίδα, αναβαθμίζοντας τα τουρκικά F-16 και ενδεχομένως επαναφέροντας την Τουρκία ακόμη και στο πρόγραμμα των F-35. Στο ίδιο σενάριο, θα βελτιώσει τις σχέσεις της Αγκυρας με την Ευρώπη η πρόοδος στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων με απελευθέρωση πολιτικών κρατουμένων, δημοσιογράφων και ακτιβιστών. Μια σημαντική εξέλιξη θα ήταν τότε η διεύρυνση και εμβάθυνση της τελωνειακής ένωσης που θα ενίσχυε το εμπόριο. Κατά συνέπεια θα βλέπαμε μαζικές εισροές ξένων επενδύσεων στην Τουρκία, με ράλι στις αγορές και σταθεροποίηση της λίρας σε κάποιο επίπεδο.

Αν νικήσει η αντιπολίτευση, θα υπάρξει η βούληση στις ΗΠΑ να αφήσουν πίσω το επεισόδιο των S-400. Η Τουρκία θα δεσμευθεί να
αφήσει το πρόγραμμα στην άκρη και οι ΗΠΑ θα ανοίξουν μια λευκή σελίδα.

Μια κυβέρνηση Κιλιτσντάρογλου θα συνέχιζε να βρίσκεται μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας, αλλά νομίζω ότι θα υποστήριζε περισσότερο την Ουκρανία πολιτικά απ’ ό,τι σήμερα. Θα διατηρούσε όμως τους δεσμούς με τη Ρωσία, οι οποίοι είναι σημαντικοί για το πρόγραμμα της αντιπολίτευσης να υποστηρίξει την οικονομία. Σε ό,τι αφορά την ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ, θεωρώ ότι θα τη δούμε ανεξαρτήτως αποτελέσματος, διότι ακόμη και ο Ερντογάν θα θελήσει να αναθερμάνει σε ένα βαθμό τις σχέσεις του με τη Δύση μετά τις εκλογές.

Ως προς τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, η διπλωματία των σεισμών έφερε πραγματικά μια αλλαγή, αφότου η Ελλάδα ήταν από τις πρώτες χώρες που πρόσφερε βοήθεια στην Τουρκία. Θεωρώ ότι η ελληνική κυβέρνηση άσκησε εδώ μια πολύ επιτυχημένη διπλωματία. Το tweet του Ελληνα πρωθυπουργού στα τουρκικά είχε χιλιάδες likes, κάτι που δεν συμβαίνει συχνά.

Για την Ελλάδα πιθανώς θα είναι ελαφρώς καλύτερα να κερδίσει η αντιπολίτευση αυτές τις εκλογές, η οποία ενδιαφέρεται περισσότερο να αποκαταστήσει τους δεσμούς της με τη Δύση. Αν κερδίσει ο Ερντογάν, πιθανότατα θα συνεχιστεί το καλό κλίμα που οικοδομήθηκε πρόσφατα, ωστόσο ουδείς γνωρίζει πώς θα αντιδράσει στην πρώτη κρίση που θα σημειωθεί στις ελληνοτουρκικές σχέσεις.

Μάικλ Ρούμπιν
Ανώτερος συνεργάτης American Enterprise Institute

Δεν πρόκειται να πάει συνταξιούχος στο Κατάρ

Οι εκλογές στην Τουρκία θα είναι κομβικές. Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν είναι ο δεύτερος πιο επιδραστικός ηγέτης της Τουρκίας μετά τον Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, ο οποίος διαμόρφωσε την Τουρκία αμέσως μετά την ανεξαρτησία της πριν από έναν αιώνα. Ο Ερντογάν είναι η αντίθεση του Ατατούρκ. Ο Ατατούρκ προσπαθούσε να γείρει την Τουρκία προς την Ευρώπη. Ο Ερντογάν θέλει να ηγηθεί της Μέσης Ανατολής. Ο Ατατούρκ κοίταζε προς το μέλλον. Ο Ερντογάν δόξασε το παρελθόν. Ο Ατατούρκ ασπάστηκε τον λαϊκισμό. Ο Ερντογάν προωθεί τη δική του στενή και ακραία ερμηνεία του Ισλάμ.

Το καλύτερο σενάριο θα ήταν να χάσει ο Ερντογάν και να αποδεχθεί με αξιοπρέπεια την ήττα, καταφεύγοντας στο Κατάρ για να ζήσει εκεί ως συνταξιούχος και να αποφύγει την τουρκική Δικαιοσύνη. Ρεαλιστικά όμως είναι πιο πιθανό να ηγηθώ μιας ομάδας που θα κερδίσει το επόμενο Παγκόσμιο Κύπελλο FIFA παρά να δούμε τον Ερντογάν να αποσύρεται πρόθυμα. Ενα καλό και ρεαλιστικό σενάριο θα ήταν η ήττα του Ερντογάν σε δεύτερο γύρο. Ενώ θα αρνιόταν τα αποτελέσματα, ίσως η αποστασία βασικών υποστηρικτών του στο πλαίσιο μαζικών διαδηλώσεων θα τον άφηνε «χωλό».

Ενα κακό σενάριο, ωστόσο, θα ήταν μια νίκη του Ερντογάν ή μια επιτυχημένη κλοπή των εκλογών από τον Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου. Ο Ερντογάν ενθαρρύνθηκε από την αποτυχία των διαδηλωτών να αντιδράσουν ουσιαστικά στη σύλληψη του Κούρδου ηγέτη Σελαχατίν Ντεμιρτάς. Θα ακολουθούσε το ίδιο εγχειρίδιο στρατηγικής; Ακόμη χειρότερο θα ήταν αν οι ηγέτες των ΗΠΑ και της Ευρώπης επιβεβαίωναν μια τέτοια κλεμμένη νίκη, υπό τον φόβο της ιδιοσυγκρασίας του Ερντογάν ή των απειλών του να εξαπολύσει πλημμύρα προσφύγων.

Οποιαδήποτε νίκη του Ερντογάν θα είναι καταστροφή για τις σχέσεις Ελλάδας – Τουρκίας. Εμψυχωμένος, ο Ερντογάν μπορεί να χρησιμοποιήσει την εκατονταετηρίδα της Συνθήκης της Λωζάννης ή τη διακήρυξη της σύγχρονης Τουρκίας για να προσαρτήσει τη βόρεια Κύπρο και να καταλάβει νησιά του Αιγαίου. Θα χρειαστεί να αποσπάσει την προσοχή των Τούρκων από την οικονομική του κακοδιαχείριση. Είναι δεξιοτέχνης στο να τυφλώνει τους Τούρκους με την εθνικιστική πολεμική. Ο κίνδυνος είναι μεγάλος.

Νιλγκιούν Αρισάν Εράλπ
Διευθύντρια στο Κέντρο Ευρωπαϊκών Μελετών, Ιδρυμα Ερευνών Οικονομικής Πολιτικής της Τουρκίας, TEPAV

Πρώτο στοίχημα, μια διαφανής ψηφοφορία

Στο καλό σενάριο των εκλογών στην Τουρκία, με την υπόθεση ότι θα υπάρξει ελεύθερη και δίκαιη εκλογική διαδικασία, θα κερδίσει η συμμαχία της αντιπολίτευσης και ο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου θα βάλει τέλος στην –επί δύο δεκαετίες– παραμονή του Ταγίπ Ερντογάν στην εξουσία. Σε πρώτο στάδιο οι προσπάθειες θα επικεντρωθούν στην αναχαίτιση της δημοκρατικής οπισθοδρόμησης στη χώρα, δίνοντας έμφαση στο κράτος δικαίου και στις θεμελιώδεις ελευθερίες, πολιτικοί κρατούμενοι όπως οι Καβαλά και Ντεμιρτάς θα απελευθερωθούν. Μια ορθόδοξη οικονομική πολιτική, η οποία δείχνει να είναι υποχρεωτική, θα εφαρμοστεί μαζί με έμπειρους γραφειοκράτες που θα επιστρέψουν στους αντίστοιχους θεσμούς τους και θα ξεκινήσει μια σοβαρή μάχη με τη διαφθορά. Η νέα κυβέρνηση είναι βέβαιον ότι θα καταβάλει μια ειλικρινή προσπάθεια για τη βελτίωση των σχέσεων με τους δυτικούς συμμάχους της Τουρκίας και θα σεβαστεί τις πολυμερείς δεσμεύσεις της.

Αν και η αντιπολίτευση φαίνεται να παίρνει στα σοβαρά την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ενωση, γνωρίζει ότι αυτή δεν είναι δυνατή στο εγγύς μέλλον. Θα προσπαθήσουν να μετριάσουν την έλλειψη αμοιβαίας εμπιστοσύνης, βάζοντας τέλος στη δημοκρατική οπισθοδρόμηση και δίνοντας έμφαση στη συνεργασία με την Ε.Ε. σε διάφορους αμοιβαία επωφελείς τομείς.

Στο κακό σενάριο των επικείμενων εκλογών, ο Ερντογάν θα παραμείνει στην εξουσία. Σε αυτή την περίπτωση ίσως αναγκαστεί να εγκαταλείψει την ανορθόδοξη οικονομική πολιτική του, για να μπορέσει να βάλει τέλος στην υποτίμηση της τουρκικής λίρας και να προσελκύσει ξένα κεφάλαια. Ομως δεν πιστεύω ότι μπορεί να βάλει τέλος στη διαφθορά και στον νεποτισμό. Επιπλέον φοβάμαι ότι θα συνεχιστεί η δημοκρατική οπισθοδρόμηση, όπως και η απρόβλεπτη και μερικές φορές συγκρουσιακή εξωτερική πολιτική της Αγκυρας. Η αντιδυτική ρητορική μπορεί να αναζωπυρωθεί ανάλογα με τις εξελίξεις. Η ένταξη στην Ε.Ε. θα είναι εντελώς έξω από την ατζέντα και θα ενισχυθεί ο συναλλακτικός χαρακτήρας της σχέσης με την Ευρώπη.

Εάν η σημερινή κυβέρνηση παραμείνει στην εξουσία, μπορεί να συνεχιστεί για λίγο ο τωρινός μήνας του μέλιτος με την Ελλάδα, ο οποίος είναι κυρίως αποτέλεσμα της άμεσης αντίδρασης της ελληνικής κυβέρνησης και της ελληνικής κοινότητας στους πρόσφατους καταστροφικούς σεισμούς στην Τουρκία, και της επίσκεψη του Ελληνα υπουργού Εξωτερικών Νίκου Δένδια. Ωστόσο, στην περίπτωση ακόμη μίας εσωτερικής κρίσης η επιθετική ρητορική μπορεί να επανέλθει στις διμερείς σχέσεις.

Εάν η αντιπολίτευση κερδίσει τις εκλογές, τα υπάρχοντα προβλήματα ενδέχεται να παραμείνουν, όμως θα αντιμετωπιστούν με διπλωματία και διάλογο, χωρίς δηλητηριώδη αφηγήματα. Δεν θα υπάρξει λεκτική επίθεση στην εδαφική ακεραιότητα της Ελλάδας και το διεθνές δίκαιο θα αποτελέσει τη βάση της σχέσης μαζί της. Η πολιτική απέναντι στην Ελλάδα, όπως και η εξωτερική πολιτική γενικότερα, θα είναι θεσμική, βασισμένη στη γνώση και την τεχνογνωσία του υπουργείου Εξωτερικών. Επιπλέον, μεσοπρόθεσμα μπορεί να ξεκινήσει μια συνεργασία στην ενέργεια –όπως πρότεινε ο Νίκος Δένδιας–, στον τουρισμό και σε άλλους τομείς.

Γιαβούζ Μπαϊντάρ
Αρχισυντάκτης στο Free Turkish Press, δημοσιογράφος, blogger και ακτιβιστής

Σενάριο για πύρρειο νίκη α λα Μαδούρο

Υπάρχουν δύο πιθανά σενάρια, ανεξάρτητα από το ποιο στρατόπεδο θα κερδίσει την πλειοψηφία στο Κοινοβούλιο. Οποιος και αν κερδίσει, θα υπάρξει μεγάλη ένταση στη συνέχεια.

Πιθανή νίκη Ερντογάν θα ερμηνευθεί από τον ίδιο ως ακόμη μία λευκή επιταγή για να ωθήσει την Τουρκία από μια σκληροπυρηνική απολυταρχία σε μια παγιωμένη αυταρχική διακυβέρνηση.

Παρά την ευφορία στο μέτωπο της αντιπολίτευσης, ο Ερντογάν έχει ανακάμψει τον τελευταίο καιρό και μπορεί να καταλήξει νικητής, αν και με μικρή διαφορά. Ενα τέτοιο αποτέλεσμα θα ερμηνευθεί από τον ίδιο ως ακόμη μία λευκή επιταγή για να ωθήσει την Τουρκία από μια σκληροπυρηνική απολυταρχία σε μια παγιωμένη αυταρχική διακυβέρνηση. Θα σφίξει πιο αυστηρά τις βίδες, προσπαθώντας να σμικρύνει την αντιπολίτευση.

Αλλά μπορεί να είναι μια πύρρειος νίκη πάνω σε ένα ερείπιο: μόνο θα βαθύνει την οικονομική κρίση, οι συνέπειες της οποίας θα είναι ένας ακόμη πιο συγκρουσιακός και απομονωμένος Ερντογάν, ο οποίος –όπως ο Μαδούρο– θα πρέπει να εξαπολύσει ένα παιχνίδι επιβίωσης σε τεντωμένο σχοινί, πλησιάζοντας πιο κοντά σε αυταρχικούς ηγεμόνες της Ασίας και της Μέσης Ανατολής. Μπορεί να δούμε μια αμετάβλητη στάση απέναντι στις ΗΠΑ και στο ΝΑΤΟ και μια συνέχεια στην επιθετική εξωτερική πολιτική όσον αφορά τους Κούρδους της Συρίας και την Κύπρο.

Το δεύτερο πιθανό σενάριο είναι η νίκη του Κιλιτσντάρογλου, παραβλέποντας την κατάρρευση στο Κοινοβούλιο. Σίγουρα θα εκτονώσει σημαντικά τις εντάσεις στο αρχικό στάδιο, ενισχύοντας το στρατόπεδο κατά του Ερντογάν. Ωστόσο, ο Κιλιτσντάρογλου όχι μόνο θα κληρονομήσει συντρίμμια στην οικονομία, αλλά –ανεξάρτητα από το εύρος της διαφοράς με την οποία θα κερδίσει– θα αντιμετωπίσει επίσης την πρόκληση να χειριστεί ένα τεράστιο μπλοκ γραφειοκρατίας, που διαμορφώνεται –από την κορυφή έως τα νύχια– από τον Ερντογάν και τους διεφθαρμένους συμμάχους του.

Το τρίτο στοίχημα θα είναι το ίδιο το μπλοκ της αντιπολίτευσης, η ενότητα του οποίου αργά ή γρήγορα το πιθανότερο είναι να εκραγεί, λόγω δυνητικών αντίθετων προθέσεων εξαιτίας ιδεολογικών εκτροπών και προσωπικών φιλοδοξιών από τα μέσα.

Η τέταρτη πρόκληση θα είναι το πώς θα χειριστεί την παρουσία των βουλευτών του κουρδικού YSP, όσον αφορά τις απαιτήσεις της ειρηνευτικής διαδικασίας. Σε κάθε περίπτωση, αυτό το σενάριο περιλαμβάνει την υψηλή πιθανότητα πρόωρων εκλογών εντός περίπου ενός έτους, λόγω της αστάθειας που σηματοδοτεί.

Το πώς θα επηρεάσει το αποτέλεσμα τις σχέσεις Ελλάδας – Τουρκίας θα εξαρτηθεί, σε κάθε περίπτωση, από τη μετεκλογική προσέγγιση των ΗΠΑ και της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Εάν κερδίσει ο Ερντογάν, οι εντάσεις μπορεί να αυξηθούν ξανά, καθώς θα συνεχιστεί η απομόνωσή του –σε αργή κίνηση– βάσει των συναλλακτικών σχέσεων. Τα γεωπολιτικά σύνορα μεταξύ Δύσης και Ανατολής θα ριζώσουν βαθύτερα κατά μήκος του Εβρου και του Αιγαίου. Αλλά ο Ερντογάν σίγουρα γνωρίζει ότι οποιαδήποτε ανοιχτή επίθεση στην Ελλάδα μπορεί να οδηγήσει στην πτώση του.

Αν ο αντίπαλός του κερδίσει, θα εξαρτηθεί και πάλι από το πώς η Ουάσιγκτον θα ανεβάσει τη χορογραφία. Ο Κιλιτσντάρογλου δεν είναι καθόλου εχθρικός προς την Ελλάδα. Το μόνο που έχει να κάνει είναι να ανακτήσει τον έλεγχο του στρατού, να αποκαταστήσει το υπουργείο Εξωτερικών, να διορίσει έναν ορθολογικό υπουργό και να απομονώσει τα συναισθήματα και τις προκλήσεις των εθνικιστών εταίρων του. Θα χρειαστεί βοήθεια, γιατί τόσο οι ισλαμιστές όσο και οι εθνικιστές και τα φιλορωσικά στοιχεία θα παραμείνουν ενεργά.

Τσενγκίζ Ακτάρ
Πολιτικός επιστήμων, ειδικός στις σχέσεις Τουρκίας – Ευρώπης

Ναρκοθετημένη η επόμενη ημέρα

Για πολλούς το κακό σενάριο θα ήταν η επανεκλογή του κ. Ερντογάν και του κυβερνώντος συνασπισμού του. Παρά τη νίκη, το καθεστώς της Αγκυρας θα αντιμετώπιζε συντριπτικές δυσκολίες να συνεχίσει όπως πριν, κυρίως στο οικονομικό μέτωπο. Ολα τα μακροοικονομικά εργαλεία είναι τεχνητά κατασκευασμένα έτσι ώστε να δίνουν στους ψηφοφόρους μια αίσθηση χλιδής και κανονικότητας που δεν είναι βιώσιμη. Η οικονομική δυσπραγία θα είχε ανυπολόγιστες συνέπειες για τις εσωτερικές αλλά και τις εξωτερικές πολιτικές του καθεστώτος. Επιπλέον, καθώς το καθεστώς θα χρειαζόταν κυριολεκτικά να κλέψει τις εκλογές, η λαϊκή δυσαρέσκεια θα ήταν δύσκολο να τιθασευτεί.

Ετσι, καθώς το καθεστώς θα επέλεγε να επικεντρώσει την προσοχή του στα εσωτερικά ζητήματα, θα μείωνε, παραδόξως, τη σκληρή ρητορική του εναντίον των γειτόνων, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας. Στην πραγματικότητα έχει ήδη αρχίσει να ενεργεί με αυτόν τον τρόπο. Ωστόσο, ο ρωσικός δεσμός θα παρέμενε ως σημαντικός περιορισμός στην πορεία προς την πολυδιάστατη ομαλοποίηση στο εξωτερικό.

Στο άλλο σενάριο, όπου θα κέρδιζε ο συνασπισμός του «ουράνιου τόξου», θα υπήρχε στο εσωτερικό μια αίσθηση ανακούφισης στον πληθυσμό, ο οποίος εδώ και τουλάχιστον μία δεκαετία υποβάλλεται σε μια όλο και βαθύτερη καταστολή. Ωστόσο η αντιπολίτευση, που κυμαίνεται από τα ακροδεξιά έως τα ακροαριστερά, θα δυσκολευόταν να συμφωνήσει σε οποιαδήποτε σημαντική πολιτική. Επίσης θα πρέπει να έχουμε κατά νου ότι βασικοί κρατικοί θεσμοί έχουν καταστραφεί ή πληγεί σοβαρά. Το ανθρώπινο κεφάλαιο έχει ερημώσει. Η διεθνής συμπάθεια (μετά τους σεισμούς) έχει εξασθενήσει. Δεν θα υπήρχαν γρήγορες λύσεις στα εσωτερικά και τα εξωτερικά προβλήματα της Τουρκίας.

Στο εξωτερικό είναι τόσο περίπλοκο να λυθούν τα προβλήματα που δημιουργήθηκαν από το καθεστώς Ερντογάν, ώστε η αντιπολίτευση θα δυσκολευόταν να εφαρμόσει συγκεκριμένες και βιώσιμες λύσεις, πόσο μάλλον χωρίς μια συναινετική προσέγγιση για κάθε ένα από αυτά.

Οσο για την Ελλάδα, απλώς μην ξεχνάμε ότι οι ανοησίες περί «κατεχόμενων νησιών» έχουν επινοηθεί από το βασικό κόμμα της αντιπολίτευσης –CHP– με επικεφαλής τον υποψήφιο για την προεδρία, κ. Κιλιτσντάρογλου. Δεν έχουμε ακούσει τίποτα που να αντικρούει αυτή τη στάση κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας ή στα κυβερνητικά προγράμματα των κομμάτων της αντιπολίτευσης.

Μπασίκ Γκοκχάν
Πανεπιστήμιο Παλάτσκι της Τσεχίας, ειδικός στο Ισλάμ και στην Τουρκία

Κίνδυνος για οριστική καθεστωτική μετάλλαξη

Το καλό σενάριο, για ανθρώπους με τη δική μου προσέγγιση, είναι ότι η αντιπολίτευση, δηλαδή ο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, θα κερδίσει τις επερχόμενες προεδρικές εκλογές, τις οποίες πολλοί βλέπουν ως την τελευταία έξοδο πριν από την πλήρη αλλαγή καθεστώτος της Τουρκίας. Αν ο Ερντογάν κερδίσει παρά την κατεστραμμένη οικονομία, οι ισλαμιστές θα το διάβαζαν ως άλλη μία λευκή επιταγή για τις ιδεολογικές ατζέντες τους.

Το κακό σενάριο θα ήταν να κερδίσει τις εκλογές ο Ερντογάν, ο οποίος στη συνέχεια θα ολοκλήρωνε εύκολα τον μετασχηματισμό των κρατικών θεσμών σύμφωνα με τις ισλαμιστικές-εθνικιστικές απόψεις του. Αυτό πρακτικά θα σημαίνει σχεδόν 30 χρόνια ισλαμιστικής διακυβέρνησης στην Τουρκία, μια περίοδος ικανή για να έχουμε μια ισλαμιστική γενιά γραφειοκρατών, στρατιωτών και δικαστών. Αυτή η εξέλιξη θα αποδείκνυε ότι τα ανατολικά σύνορα της Δύσης δεν είναι πλέον η Τουρκία, αλλά η Ελλάδα.

Ως προς τις ελληνοτουρκικές σχέσεις θεωρώ ότι ο Κιλιτσντάρογλου θα μειώσει πράγματι την ένταση. Ομως είναι και η αντιπολίτευση εθνικιστική στην Τουρκία. Σε μεγάλο βαθμό η τυπική τουρκική άποψη για την Ελλάδα είναι παρόμοια, ανεξάρτητα από το αν είναι κάποιος ισλαμιστής, εθνικιστής ή κοσμικός. Γενικώς, η τουρκική ταυτότητα έχει αποτύχει να αναπτύξει μια ορθολογική άποψη για τους Ελληνες και τους Αρμενίους. Διαμορφώνεται από εθνικιστικά και συναισθηματικά στοιχεία, γεγονός που καθιστά το θέμα χρήσιμο μέσο για τους πολιτικούς.

Σε περίπτωση νίκης του Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, η νέα κυβέρνηση θα είναι εθνικιστική – αν και ίσως πιο ανοιχτή στον διάλογο. Με την Ελλάδα η αντιπαράθεση θα συνεχιστεί, αλλά δεν θα υπάρχει η μόνιμη ένταση, οι απειλές ότι «θα έρθουμε ξαφνικά μια νύχτα», που έλεγε τον τελευταίο καιρό ο Ερντογάν, γράφει ο δημοσιογράφος Αχμέτ Ινσέλ. Φωτ. A.P. / Francisco Seco

Ραϊάν Γκινγκεράς
Ιστορικός της ύστερης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, Ναυτική Μεταπτυχιακή Σχολή

Γολγοθάς η οικονομική ανάκαμψη

Θα πρέπει να ειπωθεί από την αρχή ότι πολλοί Τούρκοι λίγο ενδιαφέρονται για τις απόψεις των Δυτικών παρατηρητών. Αυτό που πολλοί στην Ευρώπη ή στις Ηνωμένες Πολιτείες πιστεύουν ότι είναι «καλό» για την Τουρκία αντιμετωπίζεται συχνά με καχυποψία ή απόλυτη δυσπιστία. Ωστόσο υπάρχει τουλάχιστον μία πεποίθηση που φαίνεται να ενώνει την πλειονότητα των δυτικών παρατηρητών με τους περισσότερους Τούρκους ψηφοφόρους: οι άνθρωποι σε όλη τη χώρα αντιμετωπίζουν τρομερά οικονομικά προβλήματα. Μέχρι στιγμής τόσο ο Ερντογάν όσο και ο Κιλιτσντάρογλου έχουν παρουσιάσει δύο διαφορετικές ερμηνείες αυτής της κρίσης.

Ο σημερινός πρόεδρος της Τουρκίας υπόσχεται να ανοικοδομήσει γρήγορα τις περιοχές που επλήγησαν από τον σεισμό του Φεβρουαρίου. Ενώ πρόσφατα δήλωσε ότι η οικονομία της χώρας είναι «πρότυπο» για τον κόσμο γενικότερα, η αναφερόμενη προθυμία του να επαναδιορίσει τον Μεχμέτ Σίμσεκ, ο οποίος απολύθηκε από υπουργός Οικονομικών για τις αντίθετες οικονομικές συμβουλές του, φαίνεται να υποδηλώνει ότι δεν είναι καθόλου σίγουρος γι’ αυτόν τον ισχυρισμό.

Ο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, στο μεταξύ, έχει καταστήσει την οικονομική μεταρρύθμιση και ανάκαμψη κεντρικό στοιχείο της εκστρατείας του. Υποστηριζόμενος από διακεκριμένους οικονομολόγους και τεχνοκράτες, πιθανότατα θα επιδιώξει μια συμβατική σειρά λύσεων για την αντιμετώπιση του πληθωρισμού, της ευνοιοκρατίας και της έλλειψης ξένων επενδύσεων. Ο Ερντογάν θεωρητικά μπορεί να αλλάξει ριζικά τις οικονομικές πολιτικές του μετά τις εκλογές, κάτι που μάλλον δεν είναι πιθανό. Φαίνεται ότι οι διεθνείς επενδυτές θα ενθαρρυνθούν περισσότερο με μια προεδρία του Κιλιτσντάρογλου, στο σενάριο της οποίας θα βλέπαμε πιο θετικά βήματα προς την οικονομική ανάκαμψη της Τουρκίας.

Οποιαδήποτε σταθερότητα ή προβλεψιμότητα κι αν φέρει η ανανεωμένη προεδρία Ερντογάν, δείχνει πιθανό ότι ο ίδιος θα έχει στο μυαλό του άλλες προτεραιότητες πέρα από την οικονομία.

Παραδόξως, η νίκη του Κιλιτσντάρογλου μπορεί να μετριαστεί από κακή βούληση βραχυπρόθεσμα. Ο δρόμος της Τουρκίας προς την οικονομική ανάκαμψη θα είναι σκληρός και ίσως κοπιαστικός. Ως επικεφαλής μιας εύθραυστης κυβέρνησης συνασπισμού, μπορεί να πληγεί από ποικίλες διαφωνίες και κρίσεις, γεγονός που θα ήταν σε θέση να υπονομεύσει την εξουσία και την ικανότητά του να κυβερνήσει. Σε αυτή τη βάση, η Τουρκία θα μπορούσε να οδηγηθεί ξανά σε μια κατάσταση σοβαρής πολιτικής αναταραχής. Μια νίκη Ερντογάν, ωστόσο, θα μπορούσε να είναι πολύ χειρότερη.

Οποιαδήποτε σταθερότητα ή προβλεψιμότητα και αν φέρει η ανανεωμένη προεδρία του, δείχνει πιθανό ότι ο ίδιος θα έχει στο μυαλό του άλλες προτεραιότητες πέρα από την οικονομία. Ανάμεσα σε αυτές πιθανώς θα ήταν η συνέχιση των επιθετικών πολιτικών του προς την Ελλάδα (το αν μια προεδρία Κιλιτσντάρογλου θα ακολουθήσει παρόμοια προσέγγιση έναντι της Αθήνας είναι λιγότερο σαφές). Σε μια τέτοια περίπτωση, πιθανότατα θα συνεχιστεί η ταλαιπωρία που επί του παρόντος υφίστανται πολλοί άνθρωποι στην Τουρκία, και ίσως επιδεινωθεί.  

Μουράτ Σομέρ
Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων, Πανεπιστήμιο Κοτς της Κωνσταντινούπολης

Ο,τι είναι καλό για την Τουρκία είναι και για την Ελλάδα

Το καλό σενάριο είναι ότι οι ψηφοφόροι θα λειτουργήσουν τελικά ως ένα μπλοκ υπέρ της δημοκρατίας. Ως αποτέλεσμα η αντιπολίτευση θα έχει κερδίσει τόσο τις προεδρικές όσο και τις βουλευτικές εκλογές με μεγάλη διαφορά, έτσι ώστε η κυβέρνηση και οι κρατικοί θεσμοί τους οποίους έχει πολιτικοποιήσει να μην μπορούν να αλλοιώσουν γεγονότα και να αρνηθούν αποτελέσματα, ακόμη κι αν το θέλουν. Για τους ίδιους λόγους έχει σημασία ο νικητής να είναι ξεκάθαρος στον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών.

Από τη στιγμή που η αντιπολίτευση θα κέρδιζε τόσο την προεδρία όσο και την κοινοβουλευτική πλειοψηφία, θα μπορούσε να εφαρμόσει τις θεσμικές μεταρρυθμίσεις που συμφωνήθηκαν για την ανοικοδόμηση της δημοκρατίας και υγιείς πολιτικές οικονομικής ανάκαμψης.

Το κακό σενάριο είναι οι αντικυβερνητικές ψήφοι να διαιρεθούν ανάμεσα σε διαφορετικούς υποψηφίους και έτσι η κυβέρνηση να κερδίσει τελικά την προεδρία ή το νομοθετικό σώμα ή και τα δύο. Η τωρινή κυβέρνηση πολύ απλά δεν έχει πλέον το πρόγραμμα και την πολιτική βούληση να εκδημοκρατίσει και να αναζωογονήσει την οικονομία. Ενα ίσως ακόμη χειρότερο σενάριο είναι η κυβέρνηση να χάσει τις εκλογές και να αρνηθεί τα αποτελέσματα, οδηγώντας σε σοβαρή κοινωνικοπολιτική σύγκρουση.

Η ημέρα των εκλογών και η «επόμενη ημέρα» θα είναι κρίσιμες, καθότι κυβερνητικοί παράγοντες δείχνουν ότι πιθανώς δεν είναι έτοιμοι να αποδεχτούν τη λαϊκή βούληση, αν δεν τους ευνοήσει.

Προσωπικά δουλεύω με την παραδοχή ότι οι ελληνοτουρκικές σχέσεις μπορούν να βελτιωθούν βιώσιμα με σταθερές κυβερνήσεις, πλήρως αφοσιωμένες στα δημοκρατικά ιδεώδη, συμπεριλαμβανομένης της ειρηνικής επίλυσης όλων των συγκρούσεων και διαφωνιών. Οι αυταρχικές κυβερνήσεις μπορούν να οδηγήσουν μόνο σε προσωρινές βελτιώσεις σε όρους συναλλαγής. Επομένως, το καλό σενάριο για την Τουρκία είναι και το καλύτερο για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις.

Στο διά ταύτα, αυτή είναι ίσως η πρώτη φορά από το 2002 που η συμμαχική αντιπολίτευση είναι ο πιο πιθανός νικητής. Ωστόσο, οι επόμενες ημέρες θα είναι κρίσιμες καθώς υπάρχουν ακόμη πολλοί αναποφάσιστοι ψηφοφόροι και ψηφοφόροι που αισθάνονται άβολα με την επιλογή τους. Η ημέρα των εκλογών και η «επόμενη ημέρα» θα είναι επίσης κρίσιμες, καθότι κυβερνητικοί παράγοντες δείχνουν ότι πιθανώς δεν είναι έτοιμοι να αποδεχτούν και να χωνέψουν τη λαϊκή βούληση, αν δεν τους ευνοήσει. Ο υπουργός Εσωτερικών παρομοίασε την προεκλογική εκστρατεία της αντιπολίτευσης με απόπειρα πραξικοπήματος. Αυτή η στρεβλή προσέγγιση –«θέλουν να μας “ανατρέψουν” μέσω εκλογών!»– ήταν εδώ και καιρό παρούσα στο ΑΚΡ, γίνεται όμως πιο ηχηρή κάθε φορά που το κόμμα αντιμετωπίζει μια πραγματική πιθανότητα να χάσει.

Αχμέτ Ινσέλ
Δημοσιογράφος, διδάσκων στο Πανεπιστήμιο Paris I (Σορβόννη) και συγγραφέας του βιβλίου «Η Νέα Τουρκία του Ερντογάν»

Διαφορές ύφους, όχι ουσίας

Η νίκη της αντιπολίτευσης δεν θα ανατρέψει πλήρως την εξωτερική πολιτική της Τουρκίας. Απέναντι στην Κύπρο και την Ελλάδα, ειδικά, οι αλλαγές θα είναι περισσότερο ύφους παρά ουσίας. Σχετικά με το Κυπριακό, η πλήρης προσάρτηση του Βορρά του νησιού δεν θα είναι πλέον στην ημερήσια διάταξη, αλλά η «παγωμένη σύγκρουση» θα συνεχιστεί. Η κυβέρνηση θα μπορούσε να ενθαρρύνει περισσότερο τους Τουρκοκυπρίους σε διάλογο με την ελληνοκυπριακή πλευρά – αν φυσικά αυτή είναι και η επιθυμία της κυβέρνησης στη Λευκωσία. Με την Ελλάδα η αντιπαράθεση θα συνεχιστεί, αλλά δεν θα υπάρχει αυτή η μόνιμη ένταση, αυτές οι απειλές ότι «θα έρθουμε ξαφνικά μια νύχτα» που έλεγε τον τελευταίο καιρό ο Ερντογάν. Αλλά σε περίπτωση νίκης της αντιπολίτευσης, η κυβέρνηση θα είναι εθνικιστική, ούτε περισσότερο ούτε λιγότερο από τις προηγούμενες – αν και ίσως πιο ανοιχτή στον διάλογο. Πάνω απ’ όλα, η εξωτερική πολιτική δεν θα εξαρτάται από έναν και μόνο άνθρωπο και τις διαθέσεις του.

Τα προβλήματα της περιοχής δεν θα αλλάξουν μετά τις εκλογές. Μάλλον θα υπάρξει κάποια εξομάλυνση στις σχέσεις με Ε.Ε. και ΝΑΤΟ, με το πράσινο φως για την ένταξη της Σουηδίας, την απενεργοποίηση των πυραύλων S-400, ίσως την επιστροφή στο πρόγραμμα των μαχητικών αεροσκαφών F-35 (αν δεν είναι πολύ αργά) και την επανέναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την Ε.Ε.

Οσον αφορά τη Ρωσία, πιθανότατα θα υπάρξει μια μικρή αποστασιοποίηση, μια κάποια αμοιβαία δυσπιστία, αλλά η Τουρκία πιθανότατα θα συνεχίσει τον ρόλο της ως μεσάζων μεταξύ των δύο αντιμαχόμενων πλευρών. Ηδη, υπό την απειλή των αμερικανικών κυρώσεων, η κυβέρνηση του Ερντογάν ανέστειλε τη διέλευση από την Τουρκία προϊόντων που προορίζονταν για τη Ρωσία πριν από ένα μήνα. Στη Συρία και τη Λιβύη η τρέχουσα πολιτική είναι πιθανό να συνεχιστεί. Η φιλοδοξία της Τουρκίας να είναι μια περιφερειακή δύναμη θα παραμείνει εν ισχύι.

Πιο σημαντικές θα είναι οι αλλαγές στο εσωτερικό της Τουρκίας αν εκλεγεί ο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου. Το κοινό πρόγραμμα της Εθνικής Συμμαχίας [σ.σ.: του αντιπολιτευτικού συνασπισμού] προβλέπει ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις σχετικά με την ελευθερία του Τύπου, την ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης και την επιστροφή στο κράτος δικαίου. Ειδικά, δεδομένου ότι η Συμμαχία δεν θα έχει πιθανώς την πλειοψηφία στο Κοινοβούλιο, ο πολιτικός συνασπισμός της Αριστεράς, στον οποίο περιλαμβάνεται το φιλοκουρδικό κόμμα HDP, θα είναι σε θέση να διαπραγματευτεί πιο τολμηρές μεταρρυθμίσεις σε αυτά τα θέματα. Είναι βέβαιον ότι θα φυσήξει ένας αέρας ελευθερίας στον απόηχο των εκλογών, αν χάσει ο Ερντογάν. Ο Κιλιτσντάρογλου άλλωστε υποσχέθηκε να εφαρμόσει αμέσως τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.

Αν από την άλλη, αν ο Ερντογάν επανεκλεγεί θα είναι δύσκολο να αλλάξει πορεία. Σχημάτισε μια πολύ δεξιά συμμαχία, με υπερ-εθνικιστικά και ακραία ισλαμιστικά κόμματα. Ο πολιτικός ορθολογισμός επιτάσσει να αλλάξει τη στρατηγική του στην εξωτερική πολιτική για να ξεπεράσει τις τεράστιες οικονομικές δυσκολίες που θα αντιμετωπίσει. Κάποιοι σχολιαστές προέβλεπαν το ίδιο μετά τις εκλογές του 2018, αλλά ο Ερντογάν συνέχισε απερίσπαστος στην αυταρχική, ισλαμιστική πορεία του και απομακρύνθηκε περισσότερο από τις δυτικές χώρες. Για να αλλάξει πορεία θα έπρεπε να μπορέσει να βρει νέους συμμάχους μεταξύ των συνιστωσών της αντιπολίτευσης. Ωστόσο, το μίσος κατά του Ερντογάν είναι ισχυρό και βαθιά ριζωμένο σε αυτή την πλευρά της κοινωνίας.

Στο εσωτερικό, η επανεκλογή του Ερντογάν θα σηματοδοτήσει την παγίωση ενός αυταρχικού πολιτικού συστήματος στην Τουρκία, τη θεσμοθέτηση ενός οιονεί δικτατορικού καθεστώτος. Η έξοδος από κάτι τέτοιο θα είναι πολύ πιο δύσκολη έπειτα από πέντε χρόνια – οι ελπίδες να γίνει μέσω εκλογών θα εξασθενήσουν. Το μέλλον της Τουρκίας θα είναι πολύ χαοτικό. Μετά την αποτυχία της ενωμένης αντιπολίτευσης στην Ουγγαρία, θα είναι επίσης πολύ άσχημα νέα για το μέλλον της δημοκρατίας διεθνώς απέναντι στους εθνολαϊκιστές.

Αν ο Ταγίπ Ερντογάν κερδίσει, οι ισλαμιστές θα το διάβαζαν ως άλλη μία λευκή επιταγή. Αυτό πρακτικά θα σημαίνει σχεδόν 30 χρόνια ισλαμιστικής διακυβέρνησης στην Τουρκία, εξέλιξη που θα αποδείκνυε ότι τα ανατολικά σύνορα της Δύσης δεν είναι πλέον η Τουρκία, αλλά η Ελλάδα, γράφει ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Παλάτσκι της Τσεχίας, Μπασίκ Γκοκχάν.

Ντίμιταρ Μπέτσεφ
Λέκτωρ στο Oxford School of Global and Area Studies, visiting scholar στο Carnegie Europe και συγγραφέας του βιβλίου «Η Τουρκία του Ερντογάν»

Αλλαγές, αλλά όχι απότομες στροφές

Το αποτέλεσμα των τουρκικών εκλογών δεν θα επηρεάσει ιδιαίτερα την πολιτική της Αγκυρας απέναντι στην Ελλάδα και την Κύπρο. Ειδικά η παρουσία του Καλού Κόμματος της Μεράλ Ακσενέρ στον συνασπισμό της αντιπολίτευσης δεν δημιουργεί προσδοκίες για μια αλλαγή πλεύσης. Ο επόμενος πρόεδρος της Τουρκίας, όποιος κι αν είναι, ενδεχομένως να συνεχίσει την τρέχουσα πολιτική του «ξεπαγώματος» [thaw] στις διμερείς σχέσεις. Ωστόσο, τα υποκείμενα ζητήματα επί των οποίων αντιπαρατίθενται οι δύο χώρες θα παραμείνουν ανοιχτά. Η μόνη ελπίδα είναι η αναζωογόνηση της εμπλοκής της Ε.Ε. με την Τουρκία – φυσικά υπό τον όρο ότι η Τουρκία θα υλοποιήσει ένα πρόγραμμα δημοκρατικών μεταρρυθμίσεων. Κάτι τέτοιο θα είχε θετικές επιπτώσεις στις σχέσεις με την Ελλάδα.

Πιθανή νίκη Ερντογάν θα ερμηνευθεί από τον ίδιο ως ακόμη μία λευκή επιταγή για να ωθήσει την Τουρκία από μια σκληροπυρηνική απολυταρχία σε μια παγιωμένη αυταρχική διακυβέρνηση.

Είναι όμως η Ε.Ε. έτοιμη για μια πιο εποικοδομητική σχέση με την Τουρκία; Ναι. Θα μπορούσε να προχωρήσει σε εκσυγχρονισμό της τελωνειακής ένωσης βάσει των αιτημάτων της Τουρκίας, αλλά και να συνεργαστεί πιο στενά σε θέματα ενέργειας και κλιματικής αλλαγής. Αλλά και η ευρύτερη γεωπολιτική στάση της Αγκυρας δεν θα χαρακτηριστεί από ρήξη με την εποχή Ερντογάν σε περίπτωση που ο τελευταίος ηττηθεί στις 14 Μαΐου. Θα υπάρχει συνέχεια σε κάποιο βαθμό στην τουρκική εξωτερική πολιτική. Η Εθνική Συμμαχία θα συνεχίσει την αποκατάσταση των σχέσεων με χώρες της Μέσης Ανατολής και ενδεχομένως να κινηθεί πιο αποφασιστικά στην κατεύθυνση της προσέγγισης με τον [Σύρο δικτάτορα] Ασαντ.

Θα υπάρξει μια ψύχρανση στις σχέσεις με τη Ρωσία βραχυπρόθεσμα, αλλά η Τουρκία δεν θα υιοθετήσει τις δυτικές κυρώσεις κατά της Μόσχας. Εναντι των Ηνωμένων Πολιτειών η ρητορική θα αμβλυνθεί, αλλά δεν θα υπάρξει φιλοαμερικανική στροφή.

Η πιθανότητα πιο ουσιωδών αλλαγών αφορά τις σχέσεις με την Ε.Ε., ειδικά αν εφαρμοστούν δημοκρατικές αλλαγές και απελευθερωθούν πολιτικοί κρατούμενοι. Για να υπάρξει ουσιώδης αναζωογόνηση της δημοκρατίας, ωστόσο, θα χρειαστούν ρηξικέλευθες μεταρρυθμίσεις – ειδικότερα η κατάργηση του προεδρικού καθεστώτος και η επανέναρξη της ειρηνευτικής διαδικασίας με τους Κούρδους. Αυτό δεν θα είναι εύκολο – ειδικά με ένα κατακερματισμένο Κοινοβούλιο και με την οικονομία σε τέλμα.

Μια νίκη του Ερντογάν, από την άλλη, θα σημάνει στην καλύτερη περίπτωση τη συνέχιση της ίδιας πολιτικής. Θα έχει επιβιώσει πολιτικά διαψεύδοντας τα προγνωστικά. Θα εστιάσει στη διάσπαση της Εθνικής Συμμαχίας και στην ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης και της Αγκυρας στις δημοτικές εκλογές του 2024. Ενδεχομένως να κάνει κάποιες προσαρμογές στην οικονομική πολιτική – να επαναφέρει τους τεχνοκράτες σε ζωτικές θέσεις, να επιτρέψει την περαιτέρω διολίσθηση της τουρκικής λίρας μέσω της χαλάρωσης διοικητικών μέτρων που περιορίζουν την οικονομική δραστηριότητα (π.χ. καταργώντας την υποχρέωση εξαγωγικών εταιρειών να μετατρέπουν τα έσοδά τους σε ξένο συνάλλαγμα στο τουρκικό νόμισμα). Η κοινωνία θα είναι διχασμένη, θα υπάρχει αγανάκτηση απέναντι στον Ερντογάν, ενδεχομένως και διαδηλώσεις στον άμεσο απόηχο των εκλογών. Η δημοφιλία του δεν θα ανακάμψει, θα είναι υπό συνεχή αμφισβήτηση κατά τη νέα θητεία του. Αντιθέτως, ο Εκρέμ Ιμάμογλου θα συνεχίσει να κερδίζει έδαφος πολιτικά – ειδικά αν επανεκλεγεί δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης του χρόνου.

Ασλί Ερντογάν
Συγγραφέας

Να μπει φρένο στην πορεία προς την «κόλαση»

Πιστεύω ότι πρόκειται για τις πιο σηµαντικές εκλογές από το 1950, τότε που η Τουρκική ∆ηµοκρατία διεξήγαγε τις πρώτες πραγματικές εκλογές και ξεκίνησε ένα καθεστώς με περισσότερα από ένα κόμματα. Η νίκη της αντιπολίτευσης, του Δημοκρατικού Κόμματος, πολύ σύντομα μετατράπηκε σε τεράστια απογοήτευση, με μαζικές συλλήψεις αριστερών το 1951, και στη συνέχεια ξεκίνησε ένας κύκλος στρατιωτικών πραξικοπημάτων που διαμόρφωσε την πολιτική σκηνή στην Τουρκία σχεδόν μέχρι σήμερα.

Μοιάζει με αδιέξοδο – από τη μια ένα «κεμαλικό» κόμμα που συμβιβάζεται συνεχώς με πέντε δεξιούς εταίρους και παίζει το χαρτί του «εθνικισμού» και από την άλλη μια δικτατορία που εδραιώνεται γρήγορα. 

Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έχει επιτύχει μέχρι στιγμής τον στόχο του να αποκτήσει ολοκληρωτικό μονοπώλιο του κράτους, ενώ έχει τον απόλυτο έλεγχο όχι μόνο της κυβέρνησης αλλά και του δικαστικού συστήματος. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι όποιος του μπαίνει στο μάτι καταλήγει στη φυλακή! Το HDP, ένα από τα ελάχιστα κόμματα με πραγματικά δημοκρατική ατζέντα, μπαίνει σε αυτές τις πολύ κρίσιμες εκλογές με σχεδόν όλους τους ηγέτες του στη φυλακή.

Στόχος του Ερντογάν είναι να ολοκληρώσει το σχέδιό του, να εδραιώσει την εξουσία του και από «ιδεολογική» άποψη, δηλαδή να οικοδομήσει μια πιο «ισλαμική» κοινωνία, πράγμα που θα σημαίνει αναπόφευκτα όλο και μεγαλύτερη καταπίεση των γυναικών, των ομοφυλοφίλων, των αλεβιτών, των κοσμικών και άλλων… Μοιάζει με αδιέξοδο σταυροδρόμι, με από τη μια ένα «κεμαλικό» κόμμα, που συμβιβάζεται συνεχώς με πέντε δεξιούς εταίρους και παίζει το χαρτί του «εθνικισμού», και από την άλλη μια δικτατορία που εδραιώνεται γρήγορα και επικίνδυνα, και «καθαρίζει» τα τελευταία απομεινάρια της δημοκρατίας και της κοσμικότητας…

Από τη μια δεν πάω να στηρίξω όλες τις ελπίδες μου σε αυτές τις εκλογές, καθώς από την αντιπολίτευση προσδοκώ μόνο ένα πράγμα: να μπορέσει ίσως να βάλει φρένο σε αυτό το όχημα που τρέχει με φόρα προς την «κόλαση»! Αν δεν μπορέσουμε να το επιβραδύνουμε τώρα, φοβάμαι ότι θα είναι πολύ αργά στις επόμενες εκλογές. Σίγουρα δεν περιμένω από τον Κιλιτσντάρογλου και τους εταίρους του στον συνασπισμό έναν αυτόματο εκδημοκρατισμό. Αλλά αν τηρήσει κάποιες από τις υποσχέσεις του, όπως η απελευθέρωση του Οσμάν Καβαλά και του Σελαχατίν Ντεμιρτάς, θα σήμαινε πολλά για εμάς. Θα σήμαινε μια φρέσκια πνοή, μια αχτίδα ελπίδας. Φανταστείτε… Υπάρχουν εκατοντάδες άνθρωποι που περιμένουν τις εκλογές απλά και μόνο για να αφεθούν ελεύθεροι από τη φυλακή!

Η ελευθερία της έκφρασης στη σημερινή Τουρκία αποτελεί ανέκδοτο! Τα μέσα ενημέρωσης, το Διαδίκτυο, το πανεπιστήμιο, το θέατρο, οτιδήποτε μπορείτε να φανταστείτε ασφυκτιά κάτω από τη βαριά λογοκρισία. Οι δημοσιογράφοι είναι είτε «μέσα» είτε «έξω», δηλαδή στη φυλακή ή εκτός Τουρκίας. Ακαδημαϊκοί, ηθοποιοί, καλλιτέχνες, σκηνοθέτες, τραγουδιστές διαφεύγουν από την Τουρκία. Θεατρικές παραστάσεις, γελοιογραφίες, βιβλία απαγορεύονται συστηματικά (ακόμη και η συλλογή δοκιμίων μου, «Μήτε κι η σιωπή είναι πια δική σου», με τίτλο δανεισμένο από τον Σεφέρη, απαγορεύτηκε πρόσφατα). Το μόνο που μπορώ να περιμένω υπό αυτές τις συνθήκες είναι απλώς να μπει ένα φρένο, να υπάρξει μια ανακούφιση για κάποιο χρονικό διάστημα από τις συνεχείς δικαστικές διαμάχες και τον αστυνομικό έλεγχο. Ή επιτρέψτε μου να το θέσω αλλιώς: Το μόνο που μπορώ να περιμένω είναι ίσως ένας μη προκατειλημμένος δικαστής στην αίθουσα του δικαστηρίου, ένας εισαγγελέας που δεν θα με συνελάμβανε έπειτα από ένα τηλεφώνημα!

Διότι έτσι ακριβώς έγινε η σύλληψή μου! Με «ειδική εντολή» από «ψηλά». Είχα ξεκινήσει τη στήλη μου το 1998 στη Radikal και είχα γράψει τότε τα πιο «προκλητικά» άρθρα μου που έθιγαν σχεδόν κάθε θέμα-ταμπού, βασανιστήρια, βιασμούς, φυλακές, Κούρδους… Αλλά ακόμη και στα τέλη της δεκαετίας του 1990, αν και δεχόμουν συχνά απειλές, δεν είχα βρεθεί ποτέ αντιμέτωπη με τη Δικαιοσύνη. Αυτό συνέβη ξαφνικά! Τον Αύγουστο του 2016, μόλις ένα μήνα μετά την απόπειρα πραξικοπήματος, με συνέλαβαν με το πρόσχημα ότι ήμουν στη συμβουλευτική ομάδα της Ozgur Gundem, μιας φιλοκουρδικής εφημερίδας – και μου απαγγέλθηκαν κατηγορίες για παραβίαση του άρθρου 302 του ποινικού κώδικα, περί «καταστροφής της ενότητας του κράτους».

Ο εισαγγελέας ζήτησε ισόβια κάθειρξη! Επειδή ήμουν λογοτεχνική σύμβουλος σε μια νόμιμη εφημερίδα! (νομίζω ότι ο πραγματικός λόγος της σύλληψής μου ήταν ότι τα άρθρα μου για τις θηριωδίες που διέπραξε ο στρατός στις κουρδικές πόλεις προκάλεσαν τεράστια οργή. Το γεγονός ότι δεν είμαι Κούρδισσα αύξησε ακόμη περισσότερο την αντίδραση. Στα μάτια τους ήμουν «προδότρια»).

Αποφυλακίστηκα έπειτα από 4,5 μήνες, αλλά η δικαστική διαμάχη τράβηξε πάνω από πέντε χρόνια (τελικά αθωώθηκα απ’ όλες τις κατηγορίες). Ολα αυτά τα χρόνια προσπαθούσα να επιβιώσω σε μια ξένη χώρα, τη Γερμανία, αντιμετωπίζοντας σοβαρά προβλήματα υγείας που επιδεινώθηκαν από την περίοδο της φυλάκισής μου, καθώς και μετατραυματικό στρες. Ολα αυτά τα χρόνια το μόνο που κάνω είναι… να περιμένω. Να περιμένω κάτι που δεν μπορώ να προσδιορίσω, ούτε καν να ονειρευτώ!

Δεν υπάρχει πια Ιθάκη γι’ αυτόν τον θηλυκό Οδυσσέα, μάλλον δεν υπήρξε ποτέ! Σκέφτομαι να επιστρέψω στην Τουρκία, ανεξάρτητα από την πολιτική κατάσταση. Ξέρω ότι ο κίνδυνος να επιστρέψω στη φυλακή είναι μεγάλος, αλλά μόνο «εκεί», στη «φανταστική μου πατρίδα», στη δική μου γλώσσα, οι λέξεις μου έχουν νόημα! Το ίδιο και η ζωή μου! Όταν χάνεται το νόημα, χάνονται όλα τα άλλα!

 Καθημερινή