Μύθοι και πραγματικότητα: Πώς εξηγείται η κυριαρχία Μητσοτάκη;

Κατ’ αρχάς τα προφανή: αυτό που συμβαίνει με τη Νέα Δημοκρατία του Κυριάκου Μητσοτάκη δεν έχει ξανασυμβεί. Ούτε με τη ΝΔ, που μολονότι το πιο σταθερό κόμμα εξουσίας της Μεταπολίτευσης, δεν είχε ποτέ τέτοια πολιτική ηγεμονία, ούτε όμως και με οποιοδήποτε άλλο κόμμα που κυβέρνησε κάποια στιγμή τη χώρα —το ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα και του Σημίτη έμειναν μεν οκτώ και 10 χρόνια στην εξουσία, αλλά τα ποσοστά τους δεν υπήρξαν ποτέ τόσο κυρίαρχα, σε βαθμό που να μην έχουν οι υπόλοιποι ζωτικό χώρο.

Πώς εξηγείται λοιπόν, αυτή η χωρίς προηγούμενο πολιτική κυριαρχία Μητσοτάκη, η οποία επιβεβαιώθηκε και από τις τελευταίες δημοσκοπήσεις αυτής της τόσο γεμάτης πολιτικά χρονιάς;

Ας αρχίσουμε από μερικές φορτισμένες απαντήσεις και ερμηνείες που κατατίθενται στη δημόσια σφαίρα:

— «Τον ευεργέτησε ο Αλέξης Τσίπρας· εκτός από τους Δεξιούς τον ψήφισαν οι αντι-ΣΥΡΙΖΑ». Παρά όμως την αποχώρηση του κ. Τσίπρα από την ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ (29/6), που όντως συσπείρωνε πολλούς κεντρώους στη ΝΔ, ο κ. Μητσοτάκης διατηρεί έξι μήνες μετά (και παρά το ομολογουμένως δύσκολο καλοκαίρι του) την πολιτική κυριαρχία που αποτυπώθηκε σε δύο εθνικές εκλογές, τον Μάιο και τον Ιούνιο του 2023.

Στην εκτίμηση ψήφου της Metron Analysis (Mega, 21/12) η Νέα Δημοκρατία συγκεντρώνει 38%, το ΠΑΣΟΚ 14% (διαφορά 24 μονάδες από το κυβερνών κόμμα) και ο ΣΥΡΙΖΑ 12,4%.

Στην εκτίμηση ψήφου της Pulse (ΣΚΑΪ, 21/12) η Νέα Δημοκρατία συγκεντρώνει 37%, το ΠΑΣΟΚ 15% (διαφορά 22 μονάδες από το κυβερνών κόμμα) και ο ΣΥΡΙΖΑ 14%.

Η πρώτη αυτή προσέγγιση, που έλεγε ότι χωρίς το φόβητρο του κ. Τσίπρα, η ΝΔ και ο κ. Μητσοτάκης θα είχαν πρόβλημα (και έχει οπτικοποιηθεί με ωραιότατες γελοιογραφίες), δεν επιβεβαιώνεται μέχρι στιγμής από τα στοιχεία. Κάτι άλλο θα συμβαίνει.

— «Τον στηρίζει η κυριαρχία του στα media, τα έχει βρει με τον Μαρινάκη και τον Αλαφούζο». Μια ματιά στα πρωτοσέλιδα των καθημερινών φύλλων αρκεί για να διαπιστωθεί ότι το τοπίο είναι μοιρασμένο. Σε ό,τι αφορά τα κυριακάτικα φύλλα, παραδοσιακοί τίτλοι του προοδευτικού Κέντρου και της Κεντροδεξιάς, κάθε άλλο παρά αποφεύγουν την κριτική για τα λάθη της κυβέρνησης, προβάλλοντας παράλληλα αντίθετες απόψεις προσωπικοτήτων και της ΝΔ σε περίοπτη θέση.

Στην τηλεόραση η ΕΡΤ δεν έχει την εικόνα που είχε επί ΣΥΡΙΖΑ, όταν έμοιαζε με υπηρεσία κρατικής προπαγάνδας της Ανατολικής Γερμανίας. Τα ιδιωτικά κανάλια προβάλλουν το έργο της κυβέρνησης και τη δραστηριότητα του Πρωθυπουργού, αλλά δεν αποσιωπούν τα προβλήματα (ακρίβεια, Σύστημα Υγείας. εγκληματικότητα), ενώ στα έκτακτα γεγονότα, όπως οι φυσικές καταστροφές, καλύπτουν live και από πολύ κοντά κάθε εξέλιξη, αναδεικνύοντας τις υστερήσεις του κράτους και της κυβέρνησης. Το ίδιο συμβαίνει και από τις μεγάλες ιστοσελίδες, σχεδόν σε πραγματικό χρόνο, σε όλα τα μεγάλα γεγονότα.

Επίσης, ιδίως μετά από διαιτητικές αποφάσεις (ή αποφάσεις του VAR) σε ποδοσφαιρικά ματς της Α’ Εθνικής, η κυβέρνηση δέχεται οξύτατη κριτική για το ποδόσφαιρο και για άλλα θέματα –ακόμη και αναδρομικά– από δελτία ειδήσεων ιδιωτικών σταθμών. Τέλος, ακόμη και εφημερίδες που παρουσιάζουν τον Πρωθυπουργό κυριευμένο από δυνάμεις του Κακού («Νέρωνας ή Δαίμονας», Ελεύθερη Ωρα, 4/8/2021) ή βυσσοδομούν σε βάρος της συζύγου, των παιδιών και στενών συνεργατών του, κυκλοφορούν ελεύθερα κάθε μέρα στα περίπτερα.

— «Ο λαός δεν καταλαβαίνει, έχει Σύνδρομο της Στοκχόλμης». Αυτού του τύπου οι προσεγγίσεις δεν απέχουν από την πολιτική νοοτροπία του ΣΥΡΙΖΑ κατά τα 11 έτη που υπήρξε κόμμα εξουσίας, δηλαδή από την άνοιξη του 2012 που έγινε δεύτερο κόμμα, έως τον Ιούνιο του 2023, οπότε παραιτήθηκε ο κ.  Τσίπρας και στη συνέχεια, υπό τον Στέφανο Κασσελάκη, ο ΣΥΡΙΖΑ υποχώρησε σε τρίτο κόμμα στις δημοσκοπήσεις. Κατά την προηγούμενη τετραετία, ως αρχηγός της αντιπολίτευσης, ο πρώην πρωθυπουργός έχει χαρακτηρίσει τον κ. Μητσοτάκη «μεγαλύτερο πολιτικό απατεώνα που πέρασε ποτέ από τη χώρα» και πολλά ακόμη σε ιδιαίτερα υψηλούς τόνους. Παράλληλα, ο ΣΥΡΙΖΑ χαρακτήριζε τον Πρωθυπουργό «επικίνδυνο για τη ζωή» και «πλασιέ της Siemens», ενώ βουλευτές του κόμματος (ευτυχώς λίγοι) υιοθέτησαν τα διαδικτυακά hashtag «ΝΔ Παιδεραστές» και «Μητσοτάκη γ@@@».

Οι αναφορές αυτές –ισοπεδωτικές και ενίοτε υβριστικές– δεν απέδωσαν στις εκλογές του 2023, όπου η ΝΔ επικράτησε τον Ιούνιο με 22,7 μονάδες διαφορά. Μια εξήγηση για αυτό που συνέβη στην κάλπη αποπειράθηκε να δώσει πρώην υπουργός του ΣΥΡΙΖΑ που δήλωσε ότι οι πολίτες κατατρύχονται από το «Σύνδρομο της Στοκχόλμης», κάτι που σημαίνει ότι έχουν ερωτευτεί τον βασανιστή τους. Η εγκυρότητα της εξήγησης δεν μπορεί, βεβαίως, να ελεγχθεί στο πλαίσιο της πολιτικής επιστήμης, εφόσον εμπίπτει στη σφαίρα της ψυχολογίας, της ψυχιατρικής.

Η στρατηγική Μητσοτάκη

Αποφεύγοντας να επαναλάβουμε τις θετικές εκτιμήσεις για την οικονομία (αναβαθμίσεις, Economist κ.λπ.) και την ακτινογραφία των ποιοτικών στοιχείων των μετρήσεων, όπου φυσικά το Νο 1 πρόβλημα για τους πολίτες είναι η ακρίβεια, ας αναζητήσουμε ορισμένα διαρκή χαρακτηριστικά της προσέγγισης του νυν πρωθυπουργού, τα οποία φαίνεται ότι παίζουν ρόλο στην αποδοχή ή ακόμη και στην ανοχή, που μπορεί ίσως να μεταφραστεί σε θετική ψήφο, από διάφορες κοινωνικές ομάδες:

— Αμυνα, διπλωματία, Μεταναστευτικό: H ισχυροποίηση της διπλωματικής θέσης της χώρας και του ρόλου της στην ΕΕ, οι συμμαχίες, τα νέα σύγχρονα όπλα (Rafale, Belharra), o φράκτης στον Εβρο, η δραστική μείωση των μεταναστευτικών ροών και η άμεση ανταπόκριση σε προκλήσεις (Εβρος, Μάρτιος 2020) ικανοποιούν, μεταξύ άλλων, το δεξιό ακροατήριο και τους παραδοσιακούς ψηφοφόρους της ΝΔ. Προς αυτό το ακροατήριο «μοιράζονται» επίσης συμβολισμοί που εξισορροπούν όσα μπορεί να τους ενοχλήσουν.

Ακόμη και το πρόσφατο, ξεκάθαρο λάθος της κυβέρνησης, που ζήτησε να κατεβεί ένα δήθεν προσβλητικό έργο τέχνης με μια ροζ ελληνική σημαία από το Γενικό Προξενείο της Ελλάδας στη Νέα Υόρκη, ήρθε σε μια στιγμή που το δεξιό ακροατήριο ήταν ενοχλημένο από την τροπολογία για τη νομιμοποίηση της εργασίας μεταναστών στη χώρα, την οποία είχε καταγγείλει δημόσια και τελικά καταψήφισε ο πρώην πρωθυπουργός Αντώνης Σαμαράς.

— Μεταρρυθμίσεις, Οικονομία, στοχευμένη αναδιανομή: Πέρα από τις μεταρρυθμίσεις για την ενίσχυση του ανταγωνισμού και την προσέλκυση επενδύσεων (που αποτυπώνονται στις θετικές αξιολογήσεις και στις αποδόσεις των ομολόγων), την ισχυρή ανάπτυξη, τη μείωση φόρων-εισφορών, το gov.gr και την έκδοση των εκκρεμών συντάξεων κατά την πρώτη τετραετία, ο Μητσοτάκης εφαρμόζει ένα σύστημα στοχευμένης –ανακουφιστικής κυρίως– αναδιανομής που αποδίδει.

Τέτοιες παρεμβάσεις ήταν οι επιδοτήσεις των λογαριασμών ρεύματος, που είχαν εκτοξευθεί το 2022, καθώς και τα επιδόματα (που ονομάζονται Pass). Παρότι συχνά διακωμωδούνται και παρότι ο κ. Μητσοτάκης επέκρινε την επιδοματική πολιτική του ΣΥΡΙΖΑ, βοηθούν στην πράξη αυτούς που τα έχουν ανάγκη. Με αυτόν τον τρόπο, τα αγροτικά και τα λεγόμενα λαϊκά στρώματα, όπως πολλοί κάτοικοι σε γειτονιές της Β’ Πειραιά -όπου η ΝΔ εξέπληξε πολλούς με την πρωτιά και το ποσοστό της στις εκλογές-, στηρίζονται έμπρακτα.

— Δικαιώματα, κεντροαριστεροί συμβολισμοί: Η εκπόνηση ολοκληρωμένης Εθνικής Στρατηγικής για την Ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ+ το 2021 στηρίχθηκε σε μια επιτροπή εμπειρογνωμόνων με επικεφαλής τον Λίνο-Αλέξανδρο Σισιλιάνο. Την πρώτη τετραετία εφαρμόστηκαν 17 ειδικές πολιτικές (όπως η κατάργηση της επαίσχυντης απαγόρευσης της αιμοδοσίας για τους ομοφυλόφιλους), ενώ ο Μητσοτάκης έχει δεσμευτεί για τη νομοθέτηση του γάμου των ομοφύλων ζευγαριών την τρέχουσα τετραετία. Παρότι αναβλήθηκε και ίσως πάει μετά τις ευρωεκλογές, το μέτρο αυτό, όταν ψηφιστεί, είναι βέβαιο ότι θα ενοχλήσει κάποιους στο δεξιό ακροατήριο της ΝΔ, αλλά θα ικανοποιήσει ταυτόχρονα τους κεντροαριστερούς υποστηρικτές του Μητσοτάκη.

Αυτή η πλευρά ήταν, ασφαλώς, ικανοποιημένη και από την πρότασή του Πρωθυπουργού να γίνει Πρόεδρος της Δημοκρατίας η Κατερίνα Σακελλαροπούλου στη θέση του Προκόπη Παυλόπουλου. Και, φυσικά, είναι ικανοποιημένη με την παρουσία υπουργών που προέρχονται από το ΠΑΣΟΚ. Τέλος, ακόμη και η απόφαση Μητσοτάκη να ταφεί χωρίς τιμές αρχηγού κράτους ο τέως βασιλιάς Κωνσταντίνος μπορεί να έκανε πυρ και μανία ένα τμήμα του δεξιού ακροατηρίου της ΝΔ, αλλά ικανοποίησε τους κεντροαριστερούς – ενώ παράλληλα προκάλεσε αφλογιστία στα αριστερά κόμματα, που ανέμεναν με το δάκτυλο στη σκανδάλη.

— Η παρουσία επί τόπου. Στα δύο συγκλονιστικότερα γεγονότα της χρονιάς, στα Τέμπη και στη Θεσσαλία, ο κ. Μητσοτάκης βρέθηκε πολύ γρήγορα στα σημεία των κρίσεων. Προήδρευσε σε συσκέψεις και κινητοποίησε τον μηχανισμό. Το ίδιο έχει συμβεί σε πολλές ακόμη κρίσεις τα τελευταία τεσσεράμισι χρόνια, με πιο αξιοσημείωτη, ίσως, την παρουσία της ηγεσίας της ΕΕ μαζί του στον Εβρο τον Μάρτιο του 2023. Πέραν των έκτακτων γεγονότων, ο κ. Μητσοτάκης κινείται διαρκώς ως πρωθυπουργός στην Ελλάδα και στο εξωτερικό και δεν είναι λίγες οι φορές που έχει ανακοινωμένες συναντήσεις στην ελληνική επαρχία και στην κεντρική Ευρώπη το πρωί και το απόγευμα της ίδιας ημέρας.

Στις προεκλογικές περιόδους ο κ. Μητσοτάκης σφίγγει, όπως λένε οι πολιτικοί συντάκτες, περισσότερα χέρια από κάθε άλλο πολιτικό αρχηγό, ενώ είναι χαρακτηριστικό ότι οι περιοδείες του προβλέπουν ακόμη και δέκα στάσεις σε κάθε περιφέρεια – όταν οι υπόλοιποι αρχηγοί οργανώνουν το πολύ δύο ή τρεις δραστηριότητες-εκδηλώσεις. Αυτά μπορεί να ακούγονται λεπτομέρειες στην εποχή του Διαδικτύου, ωστόσο η αδιάκοπη επαφή με τους πολίτες σε δρόμους και πλατείες και πέραν των προεκλογικών περιόδων φαίνεται ότι λειτουργεί υπέρ του.

— Η έμφαση στο κόμμα. Αλλη μια διάσταση είναι η επαφή του Μητσοτάκη, όχι μόνο με τα κομματικά στελέχη, αλλά και με την κομματική βάση, με την παρουσία του σε κομματικές οργανώσεις, τις λεγόμενες ΝΟΔΕ (Νομαρχιακές Διοικούσες Επιτροπές) και ΔΗΜΤΟ (Δημοτικές Τοπικές Οργανώσεις) της ΝΔ στην Αθήνα και στην επαρχία. Επίσης, από το 2016 που εκλέχθηκε αρχηγός της ΝΔ, έχουν πραγματοποιηθεί πέντε Συνέδρια (και το 2024 θα γίνει το έκτο επί αρχηγίας του), ενώ πριν το 2016 είχαν γίνει μόλις εννιά Συνέδρια σε 42 χρόνια διαδρομής της ΝΔ.

— Επικοινωνία, μελέτη μετρήσεων, μήνυμα. Η επιλογή συνεργατών στα πεδία της πολιτικής επικοινωνίας, της ανάλυσης των δημοσκοπήσεων και της διαμόρφωσης του πολιτικού μηνύματος (όπως ο επί 20 χρόνια σύμβουλός του, Θανάσης Νέζης, και η διευθύντρια επικοινωνίας Κύρα Κάπη) παίζει και αυτή τον ρόλο της. Οι περισσότεροι συνεργάτες του Μητσοτάκη, οι οποίοι δουλεύουν μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας, είναι μαζί του επί πολλά χρόνια, ενσωματώνοντας το πολιτικό του μήνυμα στις νέες πλατφόρμες, όπως το TikTok, και οργανώνοντας περιοδείες μέχρι τελικής πτώσεως, με αλλεπάλληλες στάσεις στην ελληνική επαρχία. Τα παραπάνω μπορεί να ακούγονται τεχνικά και αμιγώς οργανωτικά, αλλά παίζουν ρόλο στο πολιτικό αποτέλεσμα και συμβάλλουν στη λήψη αποφάσεων που διαμορφώνουν το τελικό πρόσημο, όπως το σύνθημα «Σταθερότητα», που έδειξαν να θεωρούν βασική ανάγκη οι ψηφοφόροι στις διπλές εκλογές του 2023.

Πώς τον «διάβασαν» λάθος 

Η μελέτη της στρατηγικής και των τακτικών κινήσεων Μητσοτάκη έχει ενδιαφέρον από τη σκοπιά της πολιτικής επιστήμης, εκκινώντας ίσως από τον λάθος τρόπο με τον οποίο τον «διάβασαν» ως αντίπαλο οι επιτελείς του Τσίπρα και ο ίδιος ο πρώην πρωθυπουργός την εποχή της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ.

Παρότι ο Μητσοτάκης εξελέγη το 2016 ως αουτσάιντερ αρχηγός από ανοικτή εσωκομματική κάλπη, η εν πολλοίς επιφανειακή προσέγγιση του τότε Μαξίμου έλεγε ότι ήταν ένα πρόσωπο χαμηλών ικανοτήτων που ευνοήθηκε γιατί προερχόταν από πολιτικό «τζάκι». Οταν ο επικοινωνιακός μηχανισμός του ΣΥΡΙΖΑ τον παρουσίασε ως έναν άνθρωπο που χαιρετούσε κούκλες σε βιτρίνες ή απαιτούσε από τους κατοίκους στο Καστελόριζο να δέσουν μια θαλάσσια χελώνα στο λιμάνι για να τη δει, ουσιαστικά του έκαναν ένα δώρο. Η υποτίμηση από τον Τσίπρα, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι ο Μητσοτάκης γύρισε πολλές φορές τη χώρα ως αρχηγός της αντιπολίτευσης από το 2016 έως τον Ιούλιο του 2019, έπαιξαν ρόλο στην επιτυχία του να ανατρέψει τον ΣΥΡΙΖΑ.

Ο κ. Τσίπρας, από την πλευρά του, αντί να αλλάξει στη συνέχεια αυτή την τακτική, όξυνε την ίδια γραμμή προσθέτοντας απαξιωτικούς χαρακτηρισμούς από τους πρώτους μήνες που ο Μητσοτάκης έγινε Πρωθυπουργός. Τα αποτελέσματα δεν δικαίωσαν την επιλογή του.

Τα διαρκή γνωρίσματα 

Δύο είναι τα διαρκή γνωρίσματα της στρατηγικής του κ. Μητσοτάκη από τότε που ανέλαβε επικεφαλής της κυβέρνησης. Απευθύνεται τακτικά με τη ρητορική και τις παρεμβάσεις του σε επιμέρους ακροατήρια που διατρέχουν οριζόντια τις κομματικές γραμμές, και μετακινεί αργά αλλά σταθερά (με δύο βήματα μπρος, ένα πίσω) το κόμμα προς το Κέντρο του πολιτικού φάσματος. Δηλαδή προς την περιοχή όπου «κατοικούν» οι ψηφοφόροι που κρίνουν τις εκλογές στην Ελλάδα. Αδιάψευστη απόδειξη αυτής της μετατόπισης είναι τα εκλογικά αποτελέσματα του Ιουνίου του 2023: η ΝΔ απέκτησε στα δεξιά της τρία ακροδεξιά κόμματα.

Αυτή η επίμονα διττή στρατηγική (πρωτοβουλίες που ικανοποιούν επιμέρους κοινά και αργή –μη ορατή δια γυμνού οφθαλμού– μετακίνηση προς το Κέντρο) προσεγγίζει ad hoc κοινωνικές ομάδες, συμπιέζοντας ταυτόχρονα τον χώρο που μπορούν να διεκδικήσουν το ΠΑΣΟΚ και ο ΣΥΡΙΖΑ στο κρίσιμο εκλογικά μετριοπαθές ακροατήριο.

Πρόκειται για μια τριγωνική στρατηγική. Χοντρικά μιλώντας, ο κ. Μητσοτάκης ανέπτυξε την άμυνα-εξοπλισμό της χώρας –ικανοποιώντας τα πιο συντηρητικά-δεξιά στρώματα των ψηφοφόρων–, την επιδοματική πολιτική –ικανοποιώντας τα λαϊκά στρώματα– και παράλληλα πρωτοπορεί σε θέματα δικαιωμάτων –ικανοποιώντας μια κρίσιμη μερίδα του μετριοπαθούς Κέντρου ή και της Κεντροαριστεράς. Αυτό αφήνει λίγο πολιτικό οξυγόνο στα κόμματα αριστερά του, ενώ από την άλλη πλευρά περιορίζει τα μορφώματα δεξιά του στον χώρο του ακροδεξιού λούμπεν.

Βέβαια, πρόκειται για μια διαρκή άσκηση ισορροπίας που απαιτεί συνεχείς προσαρμογές και διορθωτικές παρεμβάσεις. Και, ως γνωστόν, οι ισορροπίες είναι πάντοτε εύθραυστες.

 Αλέκος Παπαναστασίου-protagon.gr